გურჯიევი და ტიფლისი საუკუნეთა მიჯნაზე

გურჯიევი და ტიფლისი საუკუნეთა მიჯნაზე

თბილისი კულტურათა და ცივილიზაციათა ურბანულ გზაჯვარედინს წარმოადგენს, რამდენადაც უცნაური არ უნდა იყოს, ამ სახის გზაჯვარედინები, სადაც იკვეთება დასავლეთი და აღმოსავლური, აზიური ძველი სამყაროს მოვლენად იკითხება, ამჯერად ევროპაში გზაჯვარედინები (იგულისხმება, კულტურული, სპირიტუალური) პრაქტიკულად გამქრალია, თუმცა ამიტომაც არის ის ევროპული - ერთიანი დასავლური ცივილიზაცია, როგორც ერთიანი სივრცე და თავად არის საზღვარი სხვების მიმართ.

გზაჯვარედინი

კლასიკური ზღაპრების მიხედვით (თუმცა უნდა ვეძიოთ მითოლოგიურ-საკრალური საფუძველი) მოგზაურობაში ჩართული ადამიანი (მეორეს მხრივ მოგზაურობისა და თავგადასავლების მოყვარულთათვის ანუ „ავანტიურისტებისთვის“), მოგზაურობის დროს აუცილებლად ხვდება გზაჯვარედინზე, სადაც როგორც წესი, თქვენს წინ 3 ვარიანტია და საითაც არ უნდა წახვიდეთ უკან ვეღარ დაბრუნდებით, თუმცა მეოთხე მიმართულებიდან უკვე თავად მოხვედით ამ გზაჯვარედინზე და სამყაროს ცენტრში მოექეცით.

მითოლოგიური გზაჯვარედინი ინიციაციის დაწყების, არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობაა, და მხოლოდ „განდობის“ გზაზე დამდგარი ადამიანის საქმეა. თქვენს მიერ ნებისმიერ გზაზე დადგომა ინიციაციის დაწყებაა და ის გაფრთხილებაც, რომ უკან ვეღარ დაბრუნდები, ან მოკვდები - ეზოთერული მნიშვნელობისაა, ანუ ინიციაციის შემდეგ კვდება ადამიანი პირვანდელი სახით და თქვენ უკან ვეღარასოდეს ვერ დაბრუნდებით ძველი სახით, ძველი მდგომარეობით. გზაჯვარედინზე (გზაჯვარედინიდან) მოძრაობის დაწყება თქვენი „გარდასახვის“ საშუალებაა.

თბილისი გზაჯვარედინია.

თბილისი აბრეშუმის გზაზე

ჩინეთის იმპერიაში დაწყებული აბრეშუმის გზა თბილისზეც გადიოდა და მრავალ ქალაქთა შორის ისიც იყო გამტარი აზიური და ევროპული სავაჭრო, კულტურული, ახალი ამბების, მეცნიერების და ა.შ. ინტენსიური გაცვლის დღევანდელი გაგებით ტრანზიტული ქალაქი.

ყველაზე ნაკლებად აბრეშუმის გზაზე სწორედ კულტურული ურთიერთგავლენაა შესწავლილი, არადა ამან პირდაპირი გავლენა იქონია: მხატვრულ, მუსიკალურ, თეატრალურ და ა.შ. კულტურულ დიალოგზე და ურთიერთ გამდიდრებაზე.

მაგალითი საკუთარი ცხოვრებიდან: რამოდენიმე წლის წინ ჩვენთან ლექციებით სტუმრად იყო ჩინელი პროფესორი, რომელიც ანთროპოლოგიური მეთოდით წარმოადგენდა ჩინურ თეატრს და აღმოჩნდა, რომ მათ მუზეუმებში დაცული ქნარი - მკვდარი მუსიკალური ინსტრუმენტია და აქ საქართველოში მოისმინა მისი ჟღერადობა.

თბილისის ალქიმია

ვფიქრობ, რომ თბილისის ყველაზე ცნობილი ეზოთერულობა ვახტანგ გორგასალთანაა დაკავშირებული. მასთან დაკავშირებული ლეგენდები პირდაპირ გასაღებს იძლევა ამასთან დაკავშირებით. იგი 15 წლის ასაკში მეფდება. მისდამი მიძღვნილ ხალხურ ლექსში ნათქვამია: ვახტანგ მეფე ღმერთს უყვარდა,

ციდან ცამოესმა რეკა,

იალბუზზე ფეხი შესდგა,

დიდმა მთებმა იწყეს დრეკა[1]

იგი ღმერთის რჩეულია, ესმის ციური ხმა და მის ფერხთით მთები იდრიკება. მთაში დამალული საიდუმლო - განძი (კავკასიაში ლაშქრობების შედეგად ურიცხვი განძი უბოძებიათ), უძველესი მითების მიხედვით უტყუარი ნიშანია, ინიციაციის და საკრალური ცოდნის (განძის) მიღებისა. ბიბლლიაშიც მოსე მთაზე იღებს 10 მცნებას, როგორც „ცოდნის განძს“ (მთა უმნიშვნელოვანესი საკრალური ნიშანია, მიწიდან ატყორცნილი ცისკენ მავალი და ა.შ. ) გორგასალთან პირდაპირაა დაკავშირებული მგელი (მისი მუზარადის სიმბოლო და გორგასალიც-სახელიც ხომ აქედან მომდინარეობს), ქართული მთები სწორედ სპილენძით მდიდარი, მაშინ როცა თბილისის პოპულარული ლეგენდა ხოხობზე და მისი მოხარშვა - „გასტრონომიული“ ინტერპრეტაციის დამკვიდრებას უწყობდა ხელს. თუმცა ცალსახაა, რომ თბილისის მიღმა სხვა რამაა დამალული - ანუ მგლის, სპილენძის დაკავშირებას გოგირდი აკლდა იმისთვის, რომ შუასაუკუნეების იდეალის ფილოსოფიური ქვის გზით მივსულიყავით ოქრომდე, რათა იდეალური ალქიმიური ქორწინება შემდგარიყო და ამ „ქორწინების“ შედეგი გახდა თბილისის სატახტო ქალაქად გამოცხადება, თუმცა როგორც ისტორიული წყაროები გვეუბნებიან ქალაქი აქ მანამდეც ყოფილა (საქართველო კი ისტორიულად ოქროთი მდიდარი ქვეყანა ყოფილა).

თბილისმა კავკასიის რეგიონის დედაქალაქობა, მეტროპოლიობა და უძველესი რეგიონის ცენტრის ფუნქცია იკისრა.

ოკულტურ ისტორიაში რასათა ომები კავკასიაში ხდებოდა და თეთრი რასის გამარჯვების შემდეგ დასაბამი სწორედ აქ იღებდა სათავეს. ამიტომაც აღარაა შემთხვევითი თეთრი რასის კავკასიურად მოხსენიება.

საიდუმლო ორდენების და სკოლების გაძლიერებასთან ერთად სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება, თუ ვის ხელში იქნება თბილისი და დღეს ცალსახაა, რომ ადრეულ შუა საუკუნეებში საქართველო, იერუსალიმის დროშა, ქვის მთლელები და ევროპელი რაინდები, ევროპული ქრისტიანული მისტიციზმი (ნეოპლატონიზმი) და მუსულმანური მისტიციზმი (სუფიზმი) სერიოზულად უნდა გადაკვეთილიყო თბილისშიც.

თბილისი საქართველოში სწორედ ევროპელი და აზიური ტიპის ურბანულ ცენტრად უნდა განვიხილოთ, სადაც სერიოზულად ვითარდება ხელოსანთა ცეხები, ანუ ჰამქრები.

მცირე ექსკურსი ისტორიიდან:

უძველესი პროფესიული ცეხი- კავშირი ანტიკურ საბერძნეთში მსახიობების იყო, შემდგომში ყველაზე ცნობილი პროფესიული კავშირი უკვე ქვის მთლელებისაა, შუა საუკუნეებში პროფესიული ცეხების რიცხვი იზრდებოდა და რამდენადაც უცნაური არ უნდა იყოს ევროპაში „სამოქალაქო მისტერიების“ ჩვენებების ექსკლუზიური უფლება მათ ხელში გადადის. უძველესი რელიგიური მისტერიების ჩატარების ან მათი აღდგენის სურვილს ინარჩუნებდნენ სხვადასხვა საიდუმლო სკოლები და ორდენები, მათ შორის უკვე ( XVIII-XIX საუკუნეებში) ახალგაზრდა შტაინერი და როზენკრეიცერების ორდენი, ლოჟები და მსგავსი სხვა ევროპული და აღმოსავლური მისტიციზმი ძალიან უახლოვდებოდა ერთმანეთს „აბსოლუტის“ აღიარებაში, აბსოლუტს სუფიზმიც იზიარებდა და კვლავ კულტურულ გზაჯვარედინზე ვხვდებით.

თბილისურ ჰამქრებში, მათ მიერ გამოყენებულ პროფესიულ დროშებში კარგად ჩანს კლასიკური ევროპული ჰერალდიკის ტრადიციები, სადაც საფუძველი სწორედ საკრალურ ცოდნასთან და საიდუმლო სკოლებთან გვაქვს. თბილისური ჰამქრები და თბილისი არც სუფიზმისგან იყო ძალიან შორს წასული.

ნიკო ფიროსმანიც თბილისური ჰამქრის წევრი იყო.

სუფიზმიდან ნეოსუფიზმამდე თბილისში

როგორც ჩანს სუფიური იდეები  და თავად დერვიშები თბილისურ რეალობაში ადრეულ შუასაუკინეებში მკვიდრდება.

თბილისური ცხოვრების წესი - „ღვინო, დუდუკი, ქალები“, სუფიური დებულება - კიჩად ქცეულა უკვე XIX ს-ის თბილისში.

ყარაჩოღელების ჩაცმულობაც იმეორებს ზოგიერთი სუფიური ორდენის წარმომადგენელთა სამოსს.

ევროპის და აღმოსავლური ტრადიციების გადაკვეთით ოსტატის მიერ მოსწავლის აყვანა, მისი ნათლობა-ინიციაცია, ოსტატად კურთხება, დროშები სწორედ აქ არის აღრევა ამ ტრადიციების (სუფიზმში ერთერთი მნიშვნელოვანი სწორედ მოსწავლის, ოსტატ-მასწავლებლის და მოსწავლის ურთიერთობების გზაა).

სუფიზმის შემოსვლის წყარო სწორედ სპარსეთი და არაბული ტრადიციები უნდა ყოფილიყო. ის არა მხოლოდ აბრეშუმის გზით ხდებოდა, არამედ უშუალო თბილისში სპარსელების და დერვიშების დამკვიდრებით. თბილისურ მსოფლმხედველობაში „სიღარიბე - ცხოვრებით ტკბობა“ სერიოზულ ტრადიციად იქცა, რომელიც ქართულ სტერეოტიპად ყალიბდებოდა განსაკუთრებით ბოლო ასწლეულების განმავლობაში, თუმცა თბილისური სრულად მონოგამურ-ქართული  არ ყოფილა (მაგრამ ყველა უცხოელი საქართველოს უპირველეს ყოვლისა თბილისით იცნობდა). არც ის უნდა გამოვრიცხოთ, რომ ვაჭრობაც ზოგადად სირცხვილად (განსაკუთრებით არსებობისთვის საჭიროზე მეტი სარგებლის მოძიება - სუფიურ წმინდანების ცხოვრებათა აღწერებშიც არაერთი მაგალითია ამის შესახებ) ითვლებოდა საქართველოში, რამაც ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას დიდად შეუშალა ხელი.

შემთხვევით არ არის, რომ თბილისურ მულტიკულტურულ ბოჰემას ქუთაისური მონოგამური ბოჰემა დაუპირისპირდა და საბოლოოდ საბჭოთა ხელისუფლებასთან ერთად თბილისური კულტურაც გაცილებით მონოგამური ხდება (არა ეთნიკური სტატისტიკით, არამედ მათი თვითგამოხატვის საშუალებით). ცნობილი იყო რობაქიძე-ცისფერ ყანწელების დაპირისპირება გურჯიევთან და მის მიერ მოწყობილ საღამოებთან.

თბილისური მულტიკულტურალიზმი „ევროპაზე წარმოსახვით“ და ადგილობრივი სუფიური ტრადიციებით ვითარდებოდა. თბილისის მოსახლეობა ფილოსოფიურად აზროვნებდა და ცხოვრობდა. სიმდიდრის დაგროვება სირცხვილად ითვლებოდა ეთნიკურად ქართველებში (განსაკუთრებით ქართულ არისტოკრატიაში ამის მაგალითებს ჩინებულად ვიღებთ XIX ს-ის ქართული დრამატურგიიდან: ერისთავი, ანტონოვი, ცაგარელი; დრამატურგია კი როგორც მოგეხსენებათ ყველაზე კარგად ასახავს რეალობას) და მიუღებელი საქმიანობა იყო ინტელექტუალებისთვის, არისტოკრატიისთვის (თუმცა „განმანათლებლობის“, თერგდალეულობით შემოსვლამ ახალი ცნობიერების ინტელექტუალთა შემოსვლით ღირებულებათა გადაფასება მოხდა). ცხოვრება დროის ტარებაში იყო, ლიტერატურის ძირითადი ფორმაც XIX ს-მდე მაინც უპირატესად პოეზია რჩებოდა.

პოეზია, როგორც ლიტერატურის, ფილოსოფიის, ეზოთერიზმის საფუძველი. ქართული პოეზია ხომ მჭიდროდ იყო სპარსულ ტრადიციებთან და თარგმანებთან დაკავშირებული.

ტრადიციულ სუფიზმში, ნეოსუფიზმის ფუძემდებლის შემოსვლა

გურჯიევი უარს არ ამბობს სუფიების მიერ ანტიკური საბერძნეთის აპოლონის საკურთხევლის წარწერაზე: „შეიცან თავი შენი“. თვითშეცნობა გურჯიევისთვის ასევე საკვანძო საკითხია, სხვანაირად ვერ მოხდება „გახსენება“.

გურჯიევი, როგორც მეოცე საუკუნის ერთერთი მნიშვნელოვანი მისტიკოსის, ნეო-სუფიზმის ფუძემდებლის და „გრძნეულის“ ისტორია მჭიდროდაა გადაჯაჭვული თბილისთან. მე არ მოვყვები ამჯერად მისი ცხოვრების დეტალურ ანალიზს. მე მხოლოდ რამოდენიმე ეპიზოდს შევეხები (უფრო ვრცლად შეგიძლიათ გაეცნოთ ჩემს სტატიას[2]).

გურჯიევის გავლენა ძალიან მნიშვნელოვანია XX ს-ის კულტურაზე და საინტერესოა, რა გავლენა ჰქონდა მას თავად თბილისზე საქართველოს გასაბჭოებამდე და ინერციით მას შემდეგაც.

გურჯიევი იბადება ალექსანდროპულში, იზრდება ყარსში და ყრმობიდან უკავშირდება თბილისს (სასულიერო სემინარიიდან მოყოლებული) სავარაუდოდ იგი სტალინთან და თბილისში კამოს კრიმინალურ დაჯგუფებასთან არის დაკავშირებული. თბილისთან ურთიერთობა ცალსახად ორ ეტაპად შეიძლება დავყოთ.

პირველ ეტაპზე იგი თბილისში რევოლუციურ წრეებთანაა დაკავშირებული უკვე დაინტერესებული მისტიციზმით - მას პირველი მისტიური გამოცდილებაც სწორედ თბილისელ იეზიდებთან შეხვედრისას ჰქონდა, როდესაც მომსწრე გახდა წრის მისტიური რიტუალის ზემოქმედებისა. წრეში მოხვედრილი იეზიდი ბავშვი იტანჯებოდა, ვერ გამოდიოდა მის გარშემო შემოვლებული რკალიდან (დრამატურგიაში სწორედ მარლოსთან „დოქტორ ფაუსტუსის ტრაგიკული ისტორიაში“ გვხვდება მეფისტოფელის გამოძახებისას). ამავე პერიოდში მონაწილეობდა სავარაუდოდ ბანკების ძარცვაშიც - „რევოლუციის დასაფინასებლად“, მოგვიანებით კი სტალინი ეხმარებოდა თავისი კავშირებით რუსეთში ტიბეტში პირველი ექსპედიციის ორგანიზებისთვის. ასევე პირველი პერიოდის კავშირებიდან უნდა ვივარაუდოთ მისი ქართველი სიძის - კაპანაძის არსებობა (რომელიც მისი დის ქმარი იყო და არასდროს არ დაშორებია გურჯიევს განსაკუთრებით მეორე პერიოდიდან მოყოლებული, მათ შორის ამერიკულ ექსპედიციებშიც და სხვა ქვეყნებშიც).

მეორე ეტაპი, რუსეთის რევოლუციის შემდეგ მისი დაბრუნებაა თბილისში 1918 წელს და 1919 წელს - მის მიერ „ადამიანის ჰარმონიული განვითარების ინსტიტუტის“ გახსნა. ამ ინსტიტუტს მხარი მაშინდელმა თბილისის მერიამ და მენშევიკურმა მთავრობამ დაუჭირა.

ამჯერად მე არ ჩავუღრმავდები პირველ ეტაპს და პირდაპირ მეორეზე გესაუბრებით, რადგანაც აქ არის მთელი რიგი მნიშვნელოვანი გარემოებანი.

გურჯიევის დაბრუნება თბილისში ხდება მაშინ, როდესაც ე.წ. თბილისის ავანგარდი თავისი გაფურჩქვნის პერიოდშია, რუსეთიდან გამოქცეული ინტელექტუალები, როგორც კულტურულ მექას ისე უყურებდნენ თბილისს.

გურჯიევისთვის თბილისური გარემო ყველაზე მშობლიური სივრცეა, რადგანაც იგი თავისი ხასიათით, რიტმით, პლასტიკით ტიპიური თბილისელია, ძველი ავლაბრელია.

თბილისში იკვეთება გურჯიევ, ზალცმან, ჰარტმანის გზები ერთად. ეს გზაჯვარედინი ერთის მხრივ დაკავშირებულია:

-         შტაინერის ევრითმიასთან;

-         ჰელერაუსთან, დალკროზთან და აპიასთან

-         პიტერ ბრუკთან

ალექსანდრე ზალცმანი თბილისის ოპერის თეატრის მთავარი მხატვარი იყო, იგი საქართველოში იყო დაბადებული, უმაღლესი განათლება მიიღო გერმანიაში და ჰელერაუს ერთერთი დამფუძნებელი გახლდათ, იქიდან ჩამოიყვანა თავისი მეუღლე - ჟანა ზალცმანი, რომელიც თბილისში 1918 წლიდან რიტმულ ტანვარჯიშს ასწავლიდა (ცნობისთვის ჰელერაუსგან იწყება მსოფლიოში თანამედროვე ცეკვის თეატრის სათავეები, რითმიკასთან დაკავშირებული კვლევები და ა.შ.).

ცნობილი პეტერბურგელი კომპოზიტორი, კონსერვატორიის პროფესორი ჰარტმანი, ზალცმანის მეგობარი გახლდათ, რომელიც გურჯიევის მოსწავლე და მიმდევარი იყო და სწორედ მას ჩამოჰყვა თბილისში რუსეთიდან. მისი საშუალებით ეცნობიან ზალცმანები გურჯიევს და ეს შეხვედრა ცხოვრების ბოლომდე გრძელდება იმდენად, რომ ჟანა ზალცმანი ხდება გურჯიევისთვის შეუცვლელი ასისტენტი, მოსწავლე და მისი საქმეების გამგრძელებელი და პიტერ ბრუკისა და მისი მეუღლის ნატაშა პარის სულიერი მოძღვარი[3] (წიგნი „დროის ძაფები“).

გურჯიევი თბილისში პირველად ახორციელებს თავის მრავალწლიან ოცნებას: ინსტიტუტის გახსნით, რაშიაც მას თბილისის მერია ეხმარება შენობის გამოყოფით; და მეორე მრავალწლიანი პროექტი მისი ლიბრეტო - ბალეტი „გრძნეულთა ბრძოლა“. იმ დროს ცეკვის თეატრის განსაზღვრება მხოლოდ ბალეტი იყო, თუმცა დღევანდელი გაგებით შეიძლება ითქვას, რომ ეს პირველი ფართომასშტაბიანი პროექტი იყო ცეკვის თეატრში.

ამ პროექტთან დაკავშირებით ხელშეკრულება გაფორმდა თბილისის ოპერის თეატრთან, გამოეყო ოთახი და დაიწყო რეპეტიციები.

ლიბრეტოს პირველი სცენის აღწერაში, სადაც დეტალურად არის აღწერილი მოქმედების ადგილი - მხოლოდ თბილისელებისთვის ჩნდება კარგად ნაცნობი ძველი თბილისის -აბანოთუბანის და მეიდანის აღწერა. ეს გურჯიევის სიყრმის და ბავშვობის ცოცხალი შთაბეჭდილებებია. ყარსი და ნარიყალას ციხის ლანდშაფტი მდინარის ხედით და მდინარესთან გადაშლილი სურათი იმდენად ჰგავს ერთმანეთს რომ ძნელი დასაჯერებელია, რაღაც ამ ქალაქებს ერთმანეთთან არ აკავშირებდეს. სავარაუდოთ გურჯიევს პირველი პერიოდის დროს სწორედ ძველი თბილისის ამ რაიონში უნდა ეცხოვრა.

რაში მდგომარეობდა გურჯიევის ძირითადი კონცეფცია, იგი საკუთარ თავს ჭეშმარიტების მაძიბელს უწოდებდა (მოგვიანებით უსპენსკი მას „მეოთხე გზად“ მოიხსენიებს)

უძველესი საკრალური ცოდნა ატლანტიდის დაღუპვის შემდეგ 3 ნაწილად დაიშალა:

I ინდოეთი - ფილოსოფია

II ეგვიპტე - თეორია

III დღევანდელი სპარსეთი, მესოპოტამია, თურქისტანი - პრაქტიკა

1914 წელს გურჯიევი ამბობდა, „ჩემი ბალეტი - მისტერია არაა - ... - ამოცანა იმაში მდგომარეობს რომ შეიქმნას საინტერესო და ლამაზი სპექტაკლი, რათქმაუნდა გარეგნული ფორმის მიღმა დაფარულია ნაცნობი აზრი, მაგრამ ეს მე არ დამისახავს მიზნად... წარმოიდგინეთ, შეისწავლით რა ციურ სხეულებს, მაგალითად მზის სისტემის პლანეტებს, თქვენ შექმნით სპეციალურ მექანიზმს, რათა გამოსახოთ ამ მოძრაობათა კანონის ხედვითი გამოსახულება და შეახსენოთ მათ შესახებ... მექანიზმი მოგვყავს მოძრაობაში და ყველა სფერო იწყებს მოძრაობას და ბრუნვას თავის დასახულ გზაზე, ასახიერებენ რა ხედვით ფორმაში კანონებს, რომელიც მართავს პლანეტათა მოძრაობას. ეს მექანიზმი გვახსენებს ყველაფერს, რაც ჩვენ ვიცით მზის სისტემაზე. რაღაც ამის მსგავსია ჩადებული ზოგიერთი ცეკვის რიტმში მკაცრად განსაზღვრულ მოძრაოებებში და მოცეკვავის ხილულ ფორმებში აღდგენილია გარკვეული კანონები, გასაგები მათთვის, ვინც იგი იცის. ასეთ ცეკვებს ეწოდებათ ‘წმინდა ცეკვები“. ჩემი მოგზაურობისას აღმოსავლეთში ხშირად გავმხდარვარ მოწმე იმისა, თუ როგორ (სრულდებოდა ეს ცეკვები ღვთისმსახურების დროს უძველეს ტაძრებში. ზოგიერთი მათგანი აღდგენილა (წარმოდგენილია) „გრძნეულთა ბრძოლაში“ გარდა ამისა ბალეტს საფუძვლად უდევს სამი განსაკუთრებული იდეა. მარგამ თუკი ბალეტს განვახორციელებ ჩვეულებრივ სცენაზე მაყურებელი მას ვერასდროს ვერ გაიგებს[4] - ამბობდა გურჯიევი. 

როგორც თავად გურჯიევი აღწერს თავის პროექტს „... პირდაპირი გაგებით ბალეტი არ იქნება, არამედ მთელი რიგი დრამატული და მიმური სცენები, გაერთიანებული ერთმანეთთან საერთო პლანით; მას ექნება სიმღერის, მუსიკის და ცეკვის თანხლება. ყველაზე უფრო შესატყვისი დასახელება ამ სცენებისთვის იქნება „რევიუ“, მაგრამ ყოველგვარი კომიკური ელემენტების გარეშე. ამ ბალეტს თუ „რევიუს“ ქვია „გრძნეულთა ბრძოლა“. მნიშვნელოვანი სცენები გამოხატავენ „თეთრი მაგის“ და „შავი მაგის“ სკოლებს, ორივე სკოლის მოსწავლეთა სავარჯიშოებს და ბრძოლას მათ შორის. მოქმედება ვითარდება აღმოსავლური ქალაქის ფონზე, შიგადაშიგ წმინდა ცეკვებით , დერვიშების და ნაციონალური ცეკვებით, რაც აღმოსავლეთშია გავრცელებული, ეს ყველაფერი ერთმანეთშია გადახლართული სასიყვარულო ისტორიით, რომელსაც თავისთავად არა აქვს ალეგორიული მნიშვნელობა[5].

გურჯიევი ხსნის, რომ ერთიდაიგივე მსახიობები შეასრულებენ თეთრი და შავი მაგის სკოლის მოსწავლეებს, რომელთა მოძრაობები და ცეკვები (თეთრის შემთხვევაში) უნდა იყოს მიმზიდველი და ლამაზი, ხოლო (შავი მაგის შემთხვევაში) მახინჯი და არა მიმზიდველი.

გურჯიევი დასძენს - ცეკვის საშუალებით... ისინი დაინახავენ და შეისწავლიან საკუთარი თავის ყველა მხარეს; ამიტომაც ბალეტს (ცეკვას) უდიდესი მნიშვნელობა აქვს თვითშესწავლისთვის.[6]

სუფიზმს გურჯიევი სპარსეთში, თურქეთში, ინდოეთში, თურქისტანში, ეგვიპტეში და მრავალ სხვა ადგილას სწავლობდა და იღრმავებდა თავის ცოდნას.

სუფიზმში მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს ფაკირი (არაბული), და დერვიში (სპარსული) ორივეს ერთი მნიშვნელობა აქვს - ღატაკი, უპოვარი. ფიზიკურ, მატერიალური სიღარიბის მიღმა სულიერი ჭვრეტა და სიმდიდრე.

„ადამიანები მანქანები არიან“!

ამას ხშირად იმეორებდა გურჯიევი.

„სიმართლის თქმა-ყველაზე ძნელი რამაა ამ ქვეყანაზე; და იმისთვის რომ ილაპარაკო სიმართლე, აუცილებელია ხანგრძლივი და ბევრი სწავლა. მარტო სურვილი აქ საკმარისი არაა. იმისთვის, რომ სიმართლე ილაპარაკო უნდა იცოდე, რა არის სიმართლე და რაა ტყუილი - უპირველეს ყოვლისა საკუთარ თავში. ამის ცოდნა კი არავის უნდა“.[7] 

„მე არ ვუწოდებ ხელოვნებას ყველაფერ იმას, რასაც თქვენ უწოდებთ; ეს მხოლოდ და მხოლოდ მექანიკური აღქმაა ბუნების, სხვა ადამიანების მიბაძვაა, ანდა ფანტაზირება, ირიგინალურობა. ჭეშმარიტი ხელოვნება - რაღაც სრულიად სხვაა. ხელოვნების ნიმუშებს შორის, განსაკუთრებით უძველესს, თქვენ მრავალ ნივთს ხვდებით, რომელსაც ვერ ახსნით, რომლებიც შეიცავენ რაღაც ისეთს, რასაც მოკლებულია თანამედროვე ხელოვნება...“[8]

ჭეშმარიტ ხელოვნებაში შემთხვევითი არაფერია. ის მათემატიკაა. მასში ყველაფერი შეიძლება გამოვთვალოთ და ვიცოდეთ წინასწარ. ხელოვანმა იცის და ესმის რისი გადმოცემა უნდა, და მისმა ნამუშევრებმა არ შეიძლება ერთ ადამიანზე ერთი შთაბეჭდილება, მეორეზე კი მეორე მოახდინოს, იმ პირობით, თუკი რასაკვირველია, ეს ორივე ადამიანი ერთი დონისაა. იგი მათემატიკური სიზუსტით გამოიმუშავებს ერთი და იგივე შთაბეჭდილებას.

ხელოვნების ერთი და იგივე ნაწარმოები გამოიწვევს, სხვადასხვა შთაბეჭდილებებს იმ განსხვავებით, როდესაც ადამიანებს სხვადასხვა დონეები აქვთ, და დაბალი დონის ადამიანი ვერასდროს ვერ მიიღებს იმას, რასაც მაღალი დონის ადამიანი. ეს არის ჭეშმარიტი, ობიექტური ხელოვნება“.[9]

... ხელოვნების ობიეტქური ნაწარმოები ასეთ წიგნს გავს (სამეცნიერო წიგნს ქიმიაზე ან ასტროლოგიაზე) მაგრამ იგი ასევე მოქმედებს ადამიანის ემოციურ მხარეზე და არა მხოლოდ ინტელექტზე...[10]

ობიექტური ხელოვნების ნაწარმოებს წარმოადგენს ეგვიპტური დიდი სფინქსი, ისევე როგორც ზოგიერთი ცნობილი არქიტექტურული ქმნილება, ღმერთების ზოგიერთი ქანდაკება და მრავალი სხვა. არის ღვთაებათა ფიგურები და მითოლოგიური არსებანი, რომელთა კითხვა შეიძლება როგორც წიგნების, მაგრამ, არა მხოლოდ გონებით, არამედ ემოციებით, იმ პირობით, რომ ეს საკმაოდ განვითარებული გაქვთ.[11]

-         ცოდნა არ არის დაკარგული, მაგრამ იგი არ შეიძლება გახდეს საყოველთაო მონაპოვარი[12]

-         რატომ არ შეიძლება ცოდნა ეკუთვნოდეს ყველას, არც ბევრს არ შეიძლება ეკუთვნოდეს. ასეთია კანონი. თქვენ ეს არ გესმით, იმიტომ, რომ თქვენთვის გაუგებარია, რომ ცოდნა ისევე როგორც ყველაფერი დანარჩენი სამყაროში, მატერიალურია.[13]

-         ადამიანი ცოდნას იძენს მხოლოდ მათი დახმარებით, ვინც მას ფლობს - ეს აუცილებელია გავიგოთ თავიდანვე. უნდა ვისწავლოთ მათგან, ვინც იცის.[14]

ეს ძალიან მნიშვნელოვანანი თეზისია არა მხოლოდ გურჯიევისთვის, არამედ საერთოდ ეზოთერული და ზოგადად საიდუმლო სკოლების, როგორც სისტემის არსებობისა.

გურჯიევის მიხედვით - ადამიანის 4 სხეული  ასე გამოიყურება[15]

პირველი სხეული	მეორე სხეული	მესამე სხეული	მეოთხე სხეული
ხორციელი სხეული	ბუნებრივი სხეული	სულიერი სხეული	ღვთაებრივი სხეული
„ურემი“ (სხეული)	„ცხენი“ (გრძნობა, ემოცია)	„მეეტლე“ (გონება)	„ბატონი“ (მე, ცნობიერება, ნებელობა)
ფიზიკური სხეული	ასტრალური სხეული	მენტალური სხეული	მიზეზობრივი სხეული

გურჯიევის მეორე სქემა კი ასეთ სურათს გვთავაზობს[16]

ავტომატი მომუშავე გარე გავლენის გარეშე	სურვილი, გამომუშავებული ავტომატით	აზრები, წარმოქმნილი სურვილებისგან	სხვადასხვაგვარი და წინააღმდეგობრივი „ნებელობითი ქმედებანი“ სურვილით გამოწვეული
სხეული, დაქვემდებარებული სურვილებს და ემოციებს	ემოციური ძალები და სურვილები, დაქვემდებარებული აზრებს და გონებას	აზრობრივი ფუნქციები დაქვემდებარებული ცნობიერებას და ნებას	მე ცნობიერება ნება

ადამიანის 4 სხეული

გზა უკვდავებისკენ 3 კატეგორიად შეიძლება დაიყოს - უკვდავება კი მეოთხე გზაშია

1. ფაკირის გზა  - ფიზიკური სხეული
2. ბერის გზა  - რწმენის და რელიგიური გრძნობების გზა
3. იოგის გზა - ცოდნის და გონების გზა[17].

იმისთვის, რომ იოგი მეოთხე გზაზე გადავიდეს - იგი გონების განვითარებით უნდა დაეუფლოს სხეულს, გრძნობას და ა.შ.[18]

ადამიანს 4 ცენტრი აქვს

1. აზრობრივი
2. ემოციური
3. სამოძრაო
4. ინსტიქტური[19] 

გურჯიევი ახდენს სხვადასხვა კულტურებში არსებული დაგროვილი ცოდნის სინთეზირებას. განსაკუთრებით სუფიზმის გავლენით იგი ახდენს მუსიკის და ცეკვის-მოძრაობის გამოყენებას ადამიანის ჰარმონიული განვითარებისთვის, მასში არსებული ცენტრების დახვეწას.

მუსიკასა და სამყაროს შორის ის მათემატიკურ კანონზომიერებებს ეძებს, ისევე როგორც პითაგორა გამოხატავდა სამყაროს ციფრებში, ისევე როგორც დღეს გადავიყვანეთ მთელი სამყარო ციფრულ-კიბერ სივრცეში - დიგიტალურ სამყაროში.

გურჯიევისთვის მუსიკა, ცეკვა, არითმეტიკულ ერთეულს წარმოადგენდა სამყაროს შესასწავლად. იგი ამბობდა შევისწავლოთ ადამიანი და ამოვხსნით სამყაროს, შევისწავლოთ სამყარო და ამოვხსნათ ადამიანი.

სუფიური აზროვნების გავლენა თბილისში დიდი იყო - აქ ყალიბდება განსაკუთრებული სისტემა სამყაროს აღქმისა - სუფი, როგორც მისტიკოსი, პოეტი, მუსიკოსი, სულის სიმდიდრე, აფასებს ძმობას, სიყვარულს როგორც ჰეტერო ასევე ჰომოსექსუალურს.

სუფიები სამყაროს პოეტური სიმბოლოებით ხსნიან ღმერთს ეტრფიან  მთვარით, ღვინით, სისხლით, სიყვარული-რწმენაა.

გურჯიევი მოსწავლეებს სადღეგრძელოებით და იგავებით ასწავლიდა, მასონებიც დიდ დატვირთვას ანიჭებენ სადღეგრძელოებს - საუბრებს სასმელით, როგორც ბერძნები ნადიმისას.

სუფიების გზა იყო ღვთაებრივი შიშიდან - ღვთაებრივ სიყვარულამდე[20] სხვათაშორის სუფიები მისტიური ცოდნის გამოსახატავად იყენებენ ტერმინ მარიფათს.

გურჯიევი თბილისში მართავდა საკრალური ცეკვების საღამოებს, ინსტიტუტში სწავლობდნენ მის ცეკვებს, და როგორც ცნობილია დიდი პოპულარობით სარგებლობდა მისი ცეკვები თბილესელ მანდილოსნებში.

რამოდენიმე დასკვანა: თბილისში სუფიური გვალენის გარეშე ვერ იარესებებდა ვერც ჰამქრები და ვერც ყარაჩოღელები და შესაბამისად თბილისის ჰამქრის წევრი ნიკო ფიროსმანაშვილიც ნაზიარები უნდა ყოფილიყო ჰამქართა საძმოს საიდუმლო ინიციაციას.

ჩემი მოხსენება არაფრით არ ეხება ფიროსმანს. იგი იმ ეპოქაზეა - ერთი პიროვნების გზაზე, მაგრამ აქვე არ შემიძლია ჩემი ვარაუდი არ გამოვთქვა ამის შესახებ, თუკი ფიროსმანის ბიოგრაფიას გადავხედავთ, მის ცხოვრებისეულ გზას, სადაც ხშირად მცდელობაა მითოლოგიზაციის, მე უფრო მეტად მის რაციონალურ, შეგნებულ გადაწყვეტილებებზე ვისაუბრებდი.

იგი ჰგავს ჭეშმარიტ სუფის, რომელიც უარს ამბობს ვაჭრობაზე (საკუთარ მაღაზიაზე), ქონებაზე, და სამყაროს თავისი ფერების, სიმბოლოებით ესაუბრება, მასთანაც დიდ ადგილს იკავებს მთვარე, ცხოველი-ბუნება, ადამიანები ღვინით და ა.შ.

რაც დრო გადის მისი ვარდების ისტორია, ღვინით გაბრუებული უპასუხო სიყვარულის წმინდა სუფიური პრაქტიკაა, არ შეიძლება აქ არ გავიხსენო ერთერთი ძველი სუფის სარი ას საკატის ამბავი, რომელიც სრულად ჰგავს ფიროსმანის ამბავს, ანუ პირიქით შეიძლება ვთქვათ ფიროსმანი იმეორებს მის ისტორიას.

„მოგონებანი წმინდანებზე“  ფარიდ ად-დინ ატარიმ (გარდაიცვალა 1230 წელს) დაწერა.

ერთერთი წმინდანი იყო ას საკატი (სიტყვა-სიტყვით მეძველმანე) - სარის ერთ დროს  ძველმანების მაღაზია ჰქონდა. ერთხელ ბაღდადის ბაზარში ხანძარი გაჩნდა. ადამიანებმა მიირბინეს და შეატყობინეს რომ „ბაზარი დაიწვა!“ სარიმ უპასუხა: ესეიგი მეც მათთან ერთად გავკოტრდი“. როდესაც ადგილზე მივიდა, ნახა, რომ ფარდული უვნებელი იყო. მაშინ მან ყველაფერი ჩამოარიგა ღატაკებზე, რაც გააჩნდა, თავად კი სუფიზმის გზას დაადგა.

სარის ჰკითხეს:“რა იყო შენი სულიერი გარდაქმნის საწყისი?“ მან უპასუხა: „ერთხელ ჰაბიბ არ-რაინმა ჩაიარა ჩემს ფარდულთან. მე მას რაღაცეები მივეცი თხოვნით გაენაწილებინა ღატაკთათვის. მან მიპასუხა „ალახმა გადაგიხადოს სიკეთით!“ როგორც კი თავისი დალოცვა დაასრულა, მე ჩემს გულში ვიგრძენი დაღლილობა სამყაროსაგან. მეორე დღეს ჩემს ფარდულთან ჩაიარა მარუფ ალ-ფარხიმ, მასთან ერთად ობოლი ბიჭი იყო. მან თქვა: „მიეცი მას ტანსაცმელი“ მე შევმოსე ობოლი. და მარუფმა ბრძანა: „დაე მოგანიჭოს ალაჰმა ზიზღი სამყაროსადმი და დასვენება მისი ამაოებისგან!“ მაშ ასე ერთი ხელის მოსმით, მე გავთავისუფლდი ყოველი საეროსგან კურთხების გზით, მოცემული მეუფისაგან“.[21]

სუფიები ფიქრობდნენ: „ხმოვანება უფრო მნიშვნელოვანია ვიდრე ჩანაწერი. სუფიებისთვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა კალიგრაფიას და ანბანის ეზოთერულობას.

კიდევ ერთი სუფიური წმინდანი ალ-კუშაისი (გარდაიცვალა 1072 წელს) ირანელი სუფი, სუფიური მეცნიერების შემქნელი, აყალიბებს სუფიზმის თეორიულ საფუძვლებს:

-         სუფიზმი გზაა სანიმუშო ქმედებისკენ და გადგომა უღირსი ქცევისგან

-         სუფიზმი ნიშნავს სიკვდილს საკუთარი თავისთვის და ცხოვრებას ღმერთში

-         სუფი მარტოსულია თავისი არსით. არაფერი არ ცვლის მას, და ისიც არ ცვლის არაფერს

-         ჭეშმარიტი სუფის ნიშანი იმაშია, რომ ის გრძნობს თავს უპოვრად, ფლობს რა სიმდიდრეს; იგი მორჩილია, როდესაც ფლობს ძალაუფლებას; იგი მორიდებულია, როდესაც მასთან მოდის დიდება.

-         სუფიზმი ნიშნავს: არაფრის ფლობას და არავის მიმართ დაქვემდებარებას

-         სუფიზმი ნიშნავს: საკუთარი ღმერთის სულის რწმენას, როგორიც არ უნდა იყოს მისი ნება.

-         სუფიზმი ნიშნავს: სულიერების წყურვილს და უშურველობას იმისა, რასაც ფლობენ სხვები.

-         სუფიზმი ნიშნავს: მუხლის მოდრეკვას მიჯნურის ზღურბლთან. იმ შემთხვევაშიც კი როდესაც (იგი არ პასუხობს) ეს გრძნობა ცალმხრივია.

-         სუფიზმი - მდგომარეობაა, რომელშიც ყოველივე ადამიანური დნება

-         სუფიზმი - გამონათებაა, მსგავსი მოულოდნელი ელვის დარტყმისა[22].

X საუკუნის სუფიური წყაროს მიხედვით:

„ყველაფერი რასაც აქვს გარსი, გააჩნია არსი,

 იქ სადაც არის არსი, არის საიდუმლო,

ყოველი საიდუმლოს შიგნით არის მოქცეული რეალობა

... ღმერთი გვაძლევს საიდუმლოს, საიდუმლოს შიგნით[23]

ღმერთი ამ სამყაროში აბსოლუტია, იგი ერთია, მაგრამ მრავალთათის ბევრი სახელით ან სახებით, სხვადასხვა გზით ერთი აბსოლუტისკენ მიმავალი.

გურჯიევი თბილისს 1920 წელს ტოვებს, სანამ წითელი არმია - რუსეთი კვლავ დაიპყრობს საქართველოს. მიდის ბათუმში, გადადის სტამბულში - დაგროვილ ცოდნას და გამოცდილებას აზიარებს მსოფლიოს. თბილისში შექმნილი ინსტიტუტის ფილიალს არაერთ ქალაქში გახსნის. საქართველოს დატოვებისას მისი უნიკალური ბიბლიოთეკა სადღაც საქართველოში იკარგება, მას დღემდე ეძებენ, ისევე როგორც ჭეშმარიტების მაძიებელთათვის მისი ძებნა მთელი ცხოვრების არსია...

გურჯიევი კი ვეღარასოდეს ვერ დაბრუნდა ვერც საქართველოში და ვერც თბილისის აბანოთუბანში, სადაც არაერთი წელი გაუტარებია, სადაც უნდა გათამაშებულიყო მისი „გრძბეულთა ბრძოლა“, რომელიც დღემდე ასევე არასდროს არ დადგმულა სცენაზე.

ლიტერატურა

1. ხეთაგური ლ. გურჯიევი და მსოფლიო კულტურა//გურჯიევი გიორგი „ცხოვრება რეალურია მხოლოდ მაშინ, როცა „მე ვარ“, თბილისი, 2009
2. Gurdjieff G.I Scenario of the Ballet, The Struggle of the Magicians
3. Gurdjieff in Tifflis, Editors: Levan Khetaguri, Constance A. Jones, Tbilisi, 2008
4. Attar. Tadhkirat al-awliya 1.
5. Эрнст Карл, Суфизм, мистический ислам, М., 2012
6. Скотт Эрнст, Люди Тайны, М., Эннеагон, 2006
7. Мухаммад, Юсуф Хаттар, Энциклопедия суффизма, М., 2006
8. Успенский П.Д. В поисках чудесного, М., 2000
9. Peter Brook, Threads of Time, A memoir, Methuen Drama, 1998

---

[1] http://www.georoyal.ge/?MTID=11&TID=56&id=206

[2] ხეთაგური ლ., გურჯიევი და მსოფლიო კულტურა//გურჯიევი გიორგი „ცხოვრება რეალურია მხოლოდ მაშინ, როცა „მე ვარ“, თბლისი, 2009

[3] Peter Brook, Threads of Time, A memoir, Methuen Drama, L., 1998

[4] Успенский П.Д. В поисках чудесного, М., 2000, стр. 22-23

[5] იქვე, გვ. 23

[6] Успенский П.Д. В поисках чудесного, М., 2000, стр.23

[7] იქვე, გვ 30

[8] იქვე, გვ. 35

[9] იქვე, გვ. 36

[10] Успенский П.Д. В поисках чудесного, М., 2000, стр. 37

[11] იქვე,გვ. 37

[12] იქვე, გვ. 50

[13] იქვე, გვ. 50

[14] იქვე, გვ. 54

[15] იქვე, გვ. 56

[16] Успенский П.Д. В поисках чудесного, М., 2000, стр. 58

[17] იქვე გვ. 61

[18] იქვე გვ. 63-64

[19] იქვე გვ. 144

[20] Эрнст Карл, Суфизм, мистический ислам, М., 2012, გვ.91

[21] Attar. Tadhkirat al-awliya 1. გვ. 246 თარგმანი ლევან ხეთაგურის

[22] Эрнст Карл, Суфизм, мистический ислам, М., 2012, გვ. 60-61

[23] Эрнст Карл, Суфизм, мистический ислам, М., 2012, გვ. 122 თარგმანი ლევან ხეთაგურის