ტადეუშ კანტორი - შემოქმედება

tadeuS kantori – Semoqmedeba

saTeatro sivrce erTerTi sabazo kategoriaa kantorisTvis. sivrce dasabams udebs axal sicocxles, magram, xelovans, romelic qmnis, kantoris azriT, unda

SeeZlos sivrciT manipulireba. igi aseve did yuradRebas aqcevs sivrcis avtonomiurobas. obieqtebi da figurebi ki ar arseboben, aramed sivrce Sobs am ormebsda obieqtebs. es sivrce kantoris ganmartebiT, xSirad realuri cxovrebidanaa asaRebi. 

kantoris, rogorc saTeatro xelovnebis warmomadgenelis programul moTxovnas, warmoadgenda uaris Tqma ”dekoraciaze” rogorc piesis (dramatuli teqstis) ilustraciaze. igi mas Tvlida Teatris yvelaze saSinel tradiciad. dekoracia ar unda warmoadgendes mxolod lokaluri adgilis Cvenebas, sulerTia rogori saxiT: iqneba es konstruqtivistuli, siurealisturi, eqspresionistuli, simbolisturi, naturalisturi, Tu poeturi. mas ufro metad mniSvnelovani da momxibvleli roli aqvs: emociebis konfliqtebisa da aqciaTa dinamikis lokalizaciis funqcia.1 [1]amas werda kantori 1961 wels, rodesac misi Semoqmedebis periodi scenografiaSi, rogorc speqtaklebis gamformeblis profesia sruldboda (mis mier am droisTvis ukve iyo gaformebuli 25-ze meti gansxvavebuli xasiaTis speqtakli, rogorc dramatul aseve musikalur TeatrSi, romelTa Soris calsaxad moixsenieboda kompromisuli dekoraciuli xasiaTis namuSevrebic, sadac igi dakavebuli iyo sworedac rom moqmedebis adgils lokaluri CvenebiT. rogori iyo kantoris SemoTavazeba, maSin, rodesac igi uars ambobda ”dekoraciebze”? pirvel rigSi es iyo personaJis mniSvnelovani (masStabis) saxeebi (formebi, obieqtebi), rac gansazRvrul rols asrulebda speqtaklis vizualur gadawyvetaSi. am tipis gadawyvetaze paeqrobda magaliTad Zlieri, uxeSi faqtura, kedeli saTvalTvalo anZiT, rac iqceoda gadaulaxav winaRobad, rac calsaxad wyvetda kavSirs gare samyarosTan Zaladobriv

daxSul, TiTqosda Tavisebur sakoncentracio banakad qceuli Seqspiriseul samyaros, piesaSi ”wili wilis wil” (1953), anda basri maxvilis msgavsi da mWreli abstraqtuli

formebi, rac emuqreboda personaJebs momavali ubedurebiT J. anuis ”antigoneSi”(1957); dramatuli moqmedebis zrdasTan erTad sasceno qmedebaSi formatTa da obieqtTa

ricxvi sul ufro izrdeboda da isini sul ufro da ufro uaxlovdebodnen scenas.

meores mxriv, kantori Tavis scenografiul namuSevrebSi qmnida Teatraluri xasiaTis vizualur personaJebs. bernard Sous ”wminda ioanas” dadgmisTvis (1956 wels) man

warmoadgina dramatuli konfliqtis sami urTierT dapirispirebuli mTavari Zala uzarmazari Tojinis saxiT, riTac gamoxata romis papi, mefe da raindi. sasceno moednis perimetris gaswvriv moTavsebuli es figurebi dominirebdnen speqtaklis sivrceSi, maRldebodnen ra, ara mxolod moqmed personaJebze, aramed konkretuli adgilebis pirobiT fragmentul miniSnebebzec. sabolood, mTel rig speqtaklebSi personaJis maxasiaTebels iZenda aseve kostiumebi. ukve naxseneb statiaSi ”Teatris Cemi idea” rac kantorma dawera ”martorqis” dadgmisTvis, igi kostiumebisTvis

mTavar amocanad xedavda ”msaxiobebisTvis formis micemas saTeatro sivrceSi”. da praqtikuladac wyvetda am amocanas aseve dadgmaSi, kostiumebis da Sesabamisad, msaxiobebis figurebis gardaqmniT, maTi gadaqceviT masobriv ferwerul saxeebad da erTdroulad Teatr informelis formebadac, romlis principic im droisTvis ukve ganaxorciela kriko-2-is andergraundul eqsperimentebSi (speqtakli ”patara ezoSi). oRond kriko-2-is msaxiobebisgan gansxvavebiT srulad Cveulebrivi kameruli Teatris

(sadac kantori aformebda e. ioneskos ”martorqa”) msaxiobebi yvelanairad uwevdenen

winaaRmdegobas, rom gadaqceuliyvnen ferwerul saxeebad da uars ambobdnen am saxiT gamosuliyvnen scenaze: msgavs problemas kantori ama Tu im saxiT aseve xvdeboda maSinac, rodesac qmnida J. masnes ”don kixotis” operis (1962) da bela bartokis ”hercog lurwveras cixekoSkis” (1963) kostiumebs. ”don kixotSi” igi reJisoric Tavad iyo da gundi gadaaqcia saSinel-groteskul usaxo niRbian figurebad, xolo bartokis SemTxvevaSi, monawileebi gadaiqca moZrav mravalfaqturian kolaJebad, erTdroulad fantasmagoriul SesaniSnav da gasaridebel personaJebad. mxatvris Teatrze gadasvlis procesSi kantori Caeba maSin, rodesac vizualur elementebs mianiWa ersonaJis msgavsi mniSvneloba, anu rodesac gadalaxa speqtaklis dekoraciuli gaformebis tradiciuli funqcionaluri CarCoebi. ara mxolod maSin, rodesac igi muSaobda, rogorc

scenografiul dramatul da saopero dadgmebisas sxvadasxva polonur scenaze 1950-1960-ian wlebSi, aramed sakuTari sareJisoro eqsperimentebis drosac jer kidev

saomari moqmedebebis dros - i. slovackis ”baladinaSi” da ”odisevsis dabrunebaSi” s. vispianskis, rac man 1942 da 1943 wlebSi ganaxorciela Tavis megobrebTan erTad Seqmnil iatakqveSeTis damoukidebel TeatrSi. ”baladinaSi” dominirebad vizualur saxes warmoadgenda nimfa hoplana, rac kantorma scenografiulad gamoxata - ertikaluri, vercxlisferi metalis formis moxrili konfiguraciiT. ”mrisxane da gulgrili, civi, rogorc saflavis qandakeba” - werda kantori speqtaklis Tavis

partituraSi -“erTdroulad SeiZleba, aRZras Soreuli asociaciebi adamianis saxesTan: zevidan Savi xvrelia - Tvalis foso, gverdidan TiTqosda raRac piris msgavsi”.[2]

kantori, rogorc mxatvari, mayurebels sTavazobda saxes, rogorc uZvelesi fetiSisa, Sesrulebuls bauhauzis suliskveTebiT. iatakidan Weramde daWimuli simis formis rkina avis momaswaveblad vibrirebda (Zgerda), scenis siRrmidan ki eqosaviT moismoda teqsti msaxiobi qalis mier, romelic kantoris TxovniT, Tavis frazebs warmoTqvamda rkinis taStSi. scenografiiT iyo gadawyvetili groteskuli epizodi nimfa hrapesTan arSiyisa: forma-fantomisgan gamoiyofoda 2 TeTri borbali, romlebic TavianTi moZraobebiT urTierT arSiys aCvenebdnen: daSoreba da daaxloeba. aseve gamoiyeneboda vercxlisferi niRbebi, rac anacvlebda piesis zogierT moqmed personaJs. sxva rolebi sruldeboda msaxiobebis mier gaxsnili wesiT, gmiris saxis

gareSe, magram niRbis ideas icavdnen imiT, rom Tavs yofdnen sxvadsxva formis TiTqosda CarCoebSi. 

ukve wlebis Semdg kantori pragmatulad amtkicebda sakuTar gagebas sagnis (obieqtis) personaluri rolis Sesaxeb scenaze, igi aRniSnavda, rom pirveli aseTi damokidebuleba misTvis Camoyalibda ”baladinaze” muSaobis dros.

”TeatrSi: (1944!)

sagani (nivTi-obieqti) aRaraa rekviziti

rac emsaxureboda msaxiobebs TamaSisTvis

ubralod: iyo

arseba,

msaxiobis msgavsi

iyo msaxiobi

sagani - msaxiobi.[3]

iseve rogorc ”baladinaSi” ”odisevsis dabrunebaze” muSaobisas kantorma Tavisi

muSaoba daiwyo scenografiuli metaforis ZiebiT, rac Tavisi plastikiT da formiT gamoxatavda raRac ganzogadebul kategoriebs iseT xarisxSi, rac maT speqtaklis vizualur personaJebad aqcevda. miTumetes, rom es namuSevari warmoadgenda jer kidev 1939 wels Seqmnili nawarmoebis gagrZelebas, im periods, rodesac jer kidev studenti iyo. tradiciuli italiuri tipis scena-yuTis maketi - miTologiuri kunZuli

atika warmodgenili iyo ganzogadebul kubistur konstruqtivistuli saxiT. amasve anviTarebda kantori axlac, miuxedavad imisa, rom amjerad speqtakli scenisTvis

ar iyo gankuTvnili, aramed megobrebis Cveulebriv binebSi saCveneblad okupirebuli krakovis sxvadasxva saxlebSi. misamarTebi mxolod Semsruleblebma da იatakqveSeTis damoukidebeli Teatris mier dapatiJebulma mayurebelma icoda. speqtaklze mosulebs saTamaSo sivrcis centrSi xvdebodaT monumenturi scenografiuli obieqti: monoliTuri, TiTqos qvis natexisgan gamoTlili, trapeciuli

formiT damuSavebuli. is SeiZleba aRqmuli yofiliyo rogorc klde, anda sakurTxeveli, anda postamenti ”odisevsis SvildisrisTvis” mZlavri rkalisTvis dasadgmelad.

ukve momdevno speqtaklSi, romelsac, konspiraciis mizniT, ukve sxva binaze TamaSobdnen, kantorma ukve uari Tqva am saxis damoukidebeli scenografiuli personaJis gamoyenebaze da saTamaSo moedani Seavso ”realuri elementebiT”, rogorc igi uwodebda maT (Cveulebrivi Sirmebi kulisebisTvis, gemis detalebi, kibeebi). miuxedavad imisa, rom yvela es elementi jer ar iyo ”praqtikuli sagnebi-obieqtebi”, aramed asrulebda kedlis, gemis da a.S. gamoxatvis pirobiT funqcias.

ukve mogvianebiT 1980 wels Tavis statiaSi am ”realur elementebs” moixseniebda rogorc Sualedur etaps mis SemoqmedebaSi e.w. SeTxzul iluzorul samyarodan - moqmedebis adgilis realur garemomde, msaxiobis da mayureblis erTian Teatralur sivrcemde (environment). swored aseTi xasiaTi SeiZina oTaxis sivrcem binaSi grabovskis quCaze, sadac TamaSobdnen ”odisevsis” variants. kantoris mogonebebis Tanaxmad aq dawyebulma eqsperimentebma gansazRvruli roli Seasrula 60-iani da 80-iani wlebis Semoqmedebis da mxatvris Teatris CamoyalibebaSi. granovskis  ქuCaze gaxsnisas iyo bevri skami: Cveulebrivi, samzareulosi, saofise-samuSao,... mogvianebiT amas uwodeben ”umdablesi xarisxis sagan-obieqts” kantori jer kidev 1944 wels wers eses ”skami”, sadac dasmuli iyo problema xelovnebaSi: sagnebis-obieqtebis CarTva, rasac pirdapir viRebT xolme cxovrebidan. ... da amiT xazi gausva Tavis siaxloves

dadaistebTan, kantori acxadebda kidevac: ” TeatrSi am sabralo skamma Seasrula ”revoluciuri” roli. falsificirebuli antikurobis, koloniebis, kapitoliumis, egeosis zRvis talRebisa... efeqturi magram pirobiTi iluziis nacvlad ... - samzareulos skami”. miTumetes rom am skamebze isxdnen rogorc msaxiobebi aseve mayurebeli”[4].

Tavisuflad SeiZleba visaubroT, imaze, Tu rogor iqca skami (skamebi ara rogorc avejis nawili aramed obieqti) mogvianebiT msoflio saTeatro sivrceSi marginalur niSan-simbolod, romelsac verc qarTulma Teatrma aura gverdi da igi araerTi reJisoris saetapo speqtaklSi gaTamaSda (m. TumaniSvili, r. sturua, T. CxeiZe, S. gawerilia da sxva). es sivrce tipiuri iyo sinamdvilisTvis, romelSiac im dros cxovrobda mayurebeli. msaxiobebi, rac speqtaklisTvisac iqceoda realur sivrced. SiSveli kedlebi natyviarebiT da Wurvebis kvaliT. Camocvenili gaji. nagvis grovebi. Camocvenili aguris grovebi. mtvriTa da namsxvrevebiT dafaruli yuTebi (masze Tavsdeboda mayureblis nawili). oTaxis im naxevarSi, rac iyo gankuTvnili

msaxiobebisTvis - garemos realobidan aRebuli nivTebi maTi funqcionirebis aucileblobidan gamomdinare principiT siuJetis warmosaCenad: dampali yviTeli

ficrebi (daRupuli ”gemis” ”genbanis”aRsaniSnavad), kuTxeSi talaxSi amosvrili urmis bormali; Weridan Camokidebuli futuro ficari masze mimagrebuli naTuriT rac

sinaTlis erTaderT wyaros warmoadgenda ( naTuras rogorc sinaTlis erTaderT wyaros mogvianebiT grotovskisTanac SevxvdebiT, rogorc mis TeoriaSi aseve mis cnobil speqtaklSi ”udreki ufliswuli”) - dazianebuli refleqtoriT; sivrcis gamyofi trosi, masze damagrebuli quCis reproduqtori (romelic rogorc irkveva Teatrma Rame Camoxsna parkis erTerTi svetidan), rac gamoscemda yefis msgavs bgerebs germanuli mTavarsardlobis sxvadasxva informaciebis da brZanebebis saxiT. da mxolod erTi butaforiuli zarbaznis lula, romelic scenis centrSi iyo da garemoebidan gamomdinare iZulebiTi iyo da ara kantoris CanafiqriT. aseTi naxevrad dangreuli oTaxis sivrce okupirebul poloneTSi aTasobiT iyo, sadac (warmodgenaSi) dabruneba uxdeboda odisevss, jariskaci daglejili farajiT da Tavze Camofxatuli CafxutiT. igi frontidan brundeboda. karebSi Cndeboda da Semodioda germanuli samxedro marSis TanxlebiT, Camojdeboda xolme zarbaznis lulaze zurgiT mayureblisken, aseT pozaSi iyineboda da xangrzlivi pauzis Semdeg nelnela motrialdeboda, dgeboda da Tavisi teqstis pirvel frazas ambobda: ” odisevsi dabrunda troadan”[5]

ase iwyeboda piesis siuJeturi ambavi, dramaturgiis fiqciis sferodan gadatanili (rasac kantoris mxridan warmoadgens ”im qveyniur” sikvdilis teritorias) realur

samyaroSi, msaxiobebisTvis da mayureblisTvis sinamdvileSi - Teatraluri garemos atmosferoSi. swored es warmodgena SiZleba miviCnioT kantoris koncefciis da es-

Tetikis - mxatvris Teatris dasawyisad, sadac mTavari dasayrdeni  iyo plastikuri avangardi da ara Tavad procesebi scenografiaSi. envairomenti gaxda mxolod pirveli forma ”plastikuri avangardisa”, rac kantorma ganaxorciela Tavis TeatrSi. pirvel eqsperimentad am mimarTulebiT SeiZleba CaiTvalos mis mier 1963 wels ”antigamofenis” sivrcis gadawyveta dros, saxelad ”popularuli eqspozicia”).

mTavari ki isaa rom Tetralur envairomentTan kantoris dakavSireba ganpirobebuli iyo Tavad kantoris ZiebaTa logikiT. is iyo omis realobis Sedegi, uaris Tqma nebismier iluzorulobazeda mimarTva mxolod umdablesi rangis namdvil realobaze, rogorc misi speqtaklebis moqmedebis adgilze. sxvagvarad rom vTqvaT, kantorma 1944 wels ”odisevsis dabrunebaze” muSaobisas aRmoaCina is, ramac mogvianebiT ganapiroba

kriko-2-is poetika: ”namdvili cxovreba SeiZleba iyos xelovnebis masala, imitaciis

proceduris, reproducirebis anda interpretaciis gareSe”[6].

Tavis eseSi - ”umdablesi rangis realoba” kantorma aCvena Tu rogor xorcieldeboda

Tavis konkretul speqtaklebSi (”odisevsis dabrunebidan” ”mkvdar klasamde”) es principi:

”arabunebrivad mniSvnelovani SeniSvna”. masSi iyo naTqvami:

”yvela es personaJi, sagnebi, umdablesi rangis

situaciebi ar warmoadgenen programuli cinizmis

gamoxatvas da manifestaciebs. scenur realizaciaSi maT

icavs am iafi ideisgan poezia da lirizmi. umdablesi

realobis am fenaSi ixsneba cxovrebis arsi, Tavisufali

stilizaciisgan da moCvenebiTobisgan, tyuili

paTosisgan da akademiuri silamazisgan”.[7]

kiTxvaze, Tu sad SeiZleba yofiliyo gaTamaSebuli ”odisevsis dabruneba”, kantori asaxelebda rkinigzis sadgurs: msaxiobebi da mayurebeli elodeba matareblis

mosvlas, xvdebian omidan dabrunebul jariskacebs, romelTa Sorisacaa odisevsic. safosto ganyofileba: kidev erTi molodinis bunebrivi situacia, oRond amjerad ukve

ara Tavad personaJis aramed axali ambisa masze an misgan.

samrecxao: mxatvrisTvis es adgilia, sadac sarecxis recxvas ganwmendis ritualis mniSvneloba aqvs, antikuri kaTarzisis msgavsi, ubralod dayvanili yofiT prozaulobamde, rac xdeboda orTqlSi, cxel wyalsa da sapnis qafSi, mrecxavTa lanZRva-ginebis qveS, romlebic drodadro yvirodnen sagazeTo statiebis saTaurebs bolo dros momxdari katastrofebis Sesaxeb, samxedro Setakebebze, qorwinebebze da dakrZalvebze. kantoris TeatrisTvis kidev erTi Sesaferisi SesaZlebeli realuri adgili iyo - kafe: oficiantebi emsaxurebian magidebTan msxdom mayurebels, msaxiobebi ki asrulebdnen TavianT aqciebs. da bolos, realur adgilad kantoris speqtaklebis CvenebebisTvis 60-ian wlebSi krakovSi gaxda kSiStoforis galerea - dabalWeriani TaRovani, aguriT naSeni sardafi (miwisqveSeTi).

ლევან ხეთაგური //წიგნიდან ტადეუშ კანტორი, სათეატრო მემკვიდრეობა, თბილისი 2015

---

[1] T. Kantor: “moja idea teatru,w programie do przedstawienia sztuki E. Ionesco

“Nosorozec” //Jan Klossowicz:Kantor. Teatr.Warszawa 1991, გვ. 26

[2] T. Kantor: “moja idea teatru,w programie do przedstawienia

sztuki E. Ionesco “Nosorozec”.//Jan Klossowicz:Kantor. Teatr.

Warszawa 1991, გვ. 116

[3] T. Kantor: Rewindykacje. Przedmiot 1944. Maszynopis. გვ. 31-32

[4] T. Kantor: Miesjse teatralne.// Tadeusz Kantor

Wielopone, Wielopone. Krakow Wroclaw 1984. გვ. 112

[5] kantoris speqtaklebis da epizodebis Txroba

xorcieldeba- viqtor beriozkinis wignis

”polonuri mxatvris Teatris” mixedviT, 2004

da krikotekis video masalis gamoyenebiT

[6] T. Kantor: Miesjse teatralne.// Tadeusz Kantor Wielopone, Wielopone. Krakow Wroclaw

1984. გვ. 130

[7] es da sxva teqtsebi xelnaweris saxiT daculia krikotekaSi, krakovi, poloneTi

ტადეუშ კანტორი - მოკლე ბიოგრაფია

tadeuS kantori - mokle biografia

”Teatri-yvelaze mSvenieria, rameTu

igi xelovnebasa da cxovrebas Soris mdebareobs”

tadeuS kantori

sabWoTa periodSi, gansakuTrebiT, misi uZraobis dros – erT-erT evropul Teatralur centrs swored poloneTi warmoadgenda. polonuri Teatri, romelic Teatralur

ZiebaTa avangardSi idga, rogorc reJisuris aseve dramaturgiis TvalsazrisiT, WeSmarit TeatralTa misabaZ da samagaliTo adgilad iyo qceuli.

mravalmxrivi akrZalvebis gamo, msoflio Teatraluri procesis Tvalyuris devna polonuri Teatris saSualebiT iyo SesaZlebeli. am periodSi poloneTSi iseve,

rogorc sabWoTa kavSirSi, arsebobda formaluri da araformaluri avtoritetebi. araformalurebs Soris, sadac gacilebiT saintereso saZiebo procesebiT gamoirCeoda

Tavi moeyaraT iseT Semoqmedebs, rogorebic arian: Saina, vaida, grotovski da kantori.

kantoris Sesaxeb bevri ram gavige TbilisSi da moskovSi swavlis dros. mis xelovnebasTan Sexeba ki momiwia mxolod 1996 wels, rodesac SesaZlebloba momeca, mis Semoqmedebas gavcnobodi krakovSi. kantori ukve eqvsi wlis gardacvlili iyo.

1996 wels sileziis universitetSi, katovicaSi yofnis dros, ramdenime saaTi

gavatare krakovSi – kantoris saxl-muzeumSi, mis biblioTekasa da video darbazSi.

pirvelad vixile misi warmodgenebis video versiebi, maT Soris “mkvdari klasi” romelic TviT vaidas hqonda gadaRebuli. “mkvdari klasi”, marTlac gansakuTrebuli nawarmoebia, swored nawarmoebi da ara mxolod speqtakli. igi hefeningia, romelSic kantori mTeli warmodgenis dros, rogorc diriJori centrSia da Cumad xelmZRvanelobs mas. speqtaklSi ufro Rrmadaa ganviTarebuli diuSanis idea, yofiTi nivTebis xelovnebis obieqtebad qcevisa. obieqti msaxiobebTan Sexebisas jer metaforad iqceva, xolo Semdeg metamorfozebs ganicdis. warmodgenaSi TojinasTan erTad, adgils manikenebi ikaveben. aq manikenebi kantoris mier mkafiod gamoxatuli,

saocari gamometyvelebiTaa Seqmnili, romelic TviToeuli personaJis materialur-fizikur nawils da oreuls warmoadgens. yovelive amis Sesaxeb kantori saukunis dasawyisSi gavrcelebuli avangarduli eniT sakmaod sainteresod gadmoscems manifestSi “mkvdari Teatri”. gordon kregis “msaxiobi – marionetis Teoria”, kantoris warmodgenebSi praqtikulad iyo ganxorcielebuli. axla ufro gasagebi gaxda adolf Sainis speqtaklebSi gamoyenebuli manikenebi, Tojinebi, romelic jer kidev 80-iani wlebis bolos mqonda nanaxi.

kantoris saxlSi, mis mier Sesrulebuli grafikisa da ferweris mudmivi eqspozicias gadaawydebiT da amasTan, aq naxavT Zalian saintereso obieqtebs, romlis mTavari

Tema qolgis improvizaciebia. qolga misTvis metamorfozaTa rigis safuZvels warmoadgenda, amitom eqspoziciaSi maT sxvadasxva ferebsa da sxvadasxva mdgomareobaSi gadaawydebiT. qolgas misi manekenebic xSirad mimarTavdnen, iseve, rogorc skamsa da mis variaciebs.

disidenti kantori cxovrebis bolos gaxda aRiarebuli. magram mas aRar Seucvlia Tavisi myudro sacxovrebeli garemo, - man Tavisi cxovrebis umniSvnelovanesi wlebi

gaatara mSvenier Zvel ubanSi, sakmaod axlos krakovis centraluri moednidan, romelic dResac mzadaa umaspinZlos Suasaukuneebis Teatralur formebs.

tadeuS kantori (1915 – 1990) cnobili poloneli mxatvari, reJisori, Teoretikosi da scenografia. kantori daibada 1915 wlis 6 aprils veliopoleSi, 1933 – 1939 wlebSi swavlobda krakovis samxatro akademiis scenografiis fakultetze profesor friSTan. iqidan gamomdinare, rom am periodSi germanuli bauhauzis simbolizmisa da eqsperimentebis gavlenas ganicdida, kantori jer kidev akademiis kedlebSi aCvenebs (mxolod erTxel) speqtakls moris meterlinkis piesis “tentianJilis sikvdilis” motivebze, romelSic moqmedebdnen msaxurTa marionetuli figurebi. aq ukve gamovlinda misi miswrafeba “mxatvris Teatrisken”. swored am mimarTulebiT ganviTarda kantoris Semdgomi SemoqmedebiTi gza, rogorc scenografisa, plastikuri avangardisa da reJisorisa.

permanentuli avangardi – ase eZaxian tadeuS kantoris Semoqmedebas. Semoqmedebis yvela etapze igi axal mxatvrul manifests warmoadgenda.

wels misi dabadebidan 100 weli sruldeba. da am Semoqmedis iubiles, romelmac udidesi wvlili Seitana meoce saukunis xelovnebis ganviTarebaSi, msoflio iuneskos

egidiT aRniSnavs.

misi Tavdapirveli SemoqmedebiTi ganacxadi reJisuras ukavSirdeba: dadga da gaaforma

germanuli okupaciis dros speqtaklebi mis mierve Seqmnil “damoukidebel TeatrSi”:

“ baladina” i. slovacki (1942) da “odisevsis dabruneba” s. vispianski (1943), am speqtaklebs is konspiraciulad qmnida. “baladina”-Si igi amkvidrebda nivTis – sagnis gansakuTrebul mniSvnelobas da adgils scenaze, romelmac masTan Sewyvita damxmare rekvizitis funqciis Sesruleba da gadaiqca “ arsebad, msaxiobis darad, iqca msaxiobad! sagani – msaxiobi!”, xolo “odisevs”-Si Semoitana gansazRvreba “umdablesi rangis realoba”, romelic gamoiyeneboda ara mxolod am nawarmoebis stilistikisTvis (speqtakli sruldeboda naxevrad dangreul oTaxSi, realur nivTebs Soris, romlebic

amoRebuli iyo realuri saokupacio garemodan), aramed kantoris yvela momdevno dadgmebSi kriko – 2-Si (ase ewodeboda mis “mxatvris Teatrs”). cota mogvianebiT gaCnda sagnis (aRebuli “umdablesi rangis realobis” garemocvidan anda specialurad SeTxzuli) simbiozis idea msaxiobis figurasTan, romelic gardaiqmneba sxvadasxva saxis “bio-obieqtebSi” (kantoris gansazRvrebiT): magaliTad adamiani TojiniT (marionetiT), romliTac man sakuTari Tavi warmoadgina saskolo asakSi, anda adamiani karebiT, skamiT, da a.S. rogorc erTiani sceniuri saxe-xateba. omis Semdeg man mTeli rigi avangarduli scenografia moamzada sxvadasxva TeatrSi (ZiriTadad krakovis “stari” TeatrSi). kantoris scenografia saerTaSorisod iyo aRiarebuli, Tumca, msoflio triumfi am Semoqmeds mainc, mis mier 1955 wels daarsebulma Teatrma “kriko-2” -ma moutana (es Teatri Seiqmna, rogorc 30-iani wlebis avangarduli Teatri “kriko”s gagrZeleba). 60-iani wlebis dasawyisSi kantori Sordeba “oficialur” Teatrs. 1961 wlidan daiwyo axali etapi, romelsac kantori “informel Teatrs” uwodebda. mis mier inscenirebuli stanislav ignati vitkeviCis ”patara karmidamoSi” gadaiqca ”informel Teatris” namdvil manifestad. am periodSi kantori zeTSi qmnis mraval namuSevars lirikuli abstraqciis stilSi. igi gaxldaT erTerTi yvelaze ufro radikaluri araformaluri xelovnebis gamtarebeli evropaSi. 1969 wels “kriko-2” namdvil sensaciad iqca Tanamedrove xelovnebis festivalze - Premio Roma (amis Semdeg kantori miiwvies londonsa da parizSi gastrolebze 1974 wels).

kriko 2-is Seqmna kantorma mxolod 1950-iani wlebis Sua wlebSi moaxerxa, maSin, rodesac poloneTSi politikuri “daTboba” daiwyo. “siurealizmis” esTetikis oficialuri batonobis periodSi, mas saSualeba hqonda, emuSava mxolod saxelmwifo scenebze da mxolod, rogorc scenografs (am sferoSic mxatvris Teatrisken avlenda miswrafebebs), xolo imavdroulad, ki is atarebda eqsperimentebs ferweraSi Tavis saxelosnoSi. mWidro kavSiri vizualur da scenur Semoqmedebas Soris - swored amiT xasiaTdeboda kantoris xelovneba. 

SemdgomSic, yoveli speqtakli ciklidan “TamaSi vitkeviCTan” (vitkeviCis piesebis motivebze) iqceoda plastikuri avangardis ama Tu im mimarTulebis xorcSesxmad,

romelic paralelirad gardaiqmneboda mxatvris mier mis vizualur SemoqmedebaSic. monawileobas iRebda gamofenebSi misi obieqtebis formiT, instalaciebiT da aqcia hefeningebiT da performansebiT, aseve yalibdeboda mis manifestebSic. magaliTad speqtaklebSi: “patara karmidamo” (1961), es kantoris terminologiiT aris ”teatr informeli” (anu “uformo”), “SeSlili da monazoni” (1963) aris “nulovani Teatri”, “wylis qaTami” (1967) aris “hefeningebis Teatri”, “lamazmanebi da gonjebi” (1972)

ki aris “SeuZlebeli Teatri”. “informel Teatris” Semdeg gaCnda “nulovani Teatri”

dadgmasTan “SeSlili da monazonTan“ erTad stanislav vitkeviCis nawarmoebis mixedviT. piesaSi movlenebi, teqsti da moqmedeba TiTqmis nulamde iyo dayvanili. moxda msaxiobis “neitralizacia”. swored aqedan warmoiSva saxelwodeba

“nulovani Teatri”, romlisganac ukve TiTqmis erTi nabiji iyo hefeningamde. 1965 wels kantori amerikas estumra, sadac xvdeba hefeningebis Semqmnelebs. mokle drois ganmavlobaSi qmnis aTze met hefenings, rogorc poloneTSi, aseve sazRvargareT. maT Soris yvelaze cnobilia “krikotaJi” ( varSava, 1965).

pirveli polonuri hefeningebi gaxldaT: “werili” (varSava, 1967), “anatomiis gakveTili rembrandtis mixedviT”, romelic ganxorcielda niurbergSi (1968), varSavaSi (1969), durdaneSi parizis maxloblad (1971), osloSi (1971). hefeningis Teatris morig dadgmas warmoadgenda kantoris “wylis qaTami” (1967), stanislav i. vitkeviCis nawarmoebis mixedviT. 1970 wels kantori warmoadgens morig manifests – 70. “ es manifesti – ambobda igi – nulovani Teatris gagrZelebaa, uaris Tqma eqspresiaze da aqedan gamomdinareobs yvela Sedegi”. am manifestis principebi kantorma ganaxorciela osloSi saxviTi xelovnebis saSualebiT. manifestTan aseve iyo dakavSirebuli Teatr “kriko-2”-is speqtakli “lamazmanebi da anTari”. dadgmis qargas warmoadgenda vitkeviCis piesa “lamazmanebi da anTari anu mwvane abi, komedia gvamebiT or moqmedebad da sam suraTad”. amis Semdeg kantorma “kriko-2”-Si dadga “mkvdari klasi”, romelic gadaiqca mis saukeTeso da yvelaze mniSvnelovan speqtaklad, romelmac msoflio warmateba moutana. “mkvdari klasis” premiera, romelsac kantorma “seansi” uwoda, Sedga 1975 wels, krakovSi. axali programa man Camoayaliba manifestSi, romelic daasaTaura, rogorc “sikvdilis Teatri” da mis Seqmnas Cvidmeti weli moandoma.

kantori iyenebs sinTezirebuli saxiT 20-iani da 30-iani wlebis avangardis miRwevebs, xolo amasTan erTad, igi emijneba Tanamedrove avangardis mraval miuRebel lozungs.

erTi SexedviT es speqtakli Sesrulebulia tradiciuli Teatris stilSi, scena gamoyofilia mayurebelTa darbazisgan, magram amave dros kantori warmoadgens msaxiobisa da manekenebis gansakuTrebul funqcias, romlebsac sikvdilis mowmeebis roli akisriaT. xandaxan warmoiTqmeba frazaTa nawyvetebi vitkeviCis “tumora mozgoviCi”- dan. aqve Cndeba pirvelad kantoris Teatralur moRvaweobaSi bruno Sulci – avtori nawarmoebebisa “dariCinis duqani” da “traqtati manikenebze”, masve ekuTvnis “pensioneri”, - moTxroba moxucze, romelic skolaSi moswavled dabrunda. sami erTianobis gageba: moqmedeba – sibere – sikvdili, speqtaklis konstruqciis safuZvelSi devs. aqve SeiZleba moiZebnos vitolt gombroviCis piesaTa gamoZaxili, misi saskolo suraTebisa. es sami avtori kantoris literaturuli STagonebis wyaros warmoadgenda, igi maT Semoqmedebaze iyo aRzrdili.

kantoris Semoqmedebis daskvniT periods warmoadgenda – cikli saerTo saxelwodebiT “sikvdilis Teatri”, romlis yvela personaJi ukve cxovrebidan wasulia – gardacvlilia da axla saiqiodan arian gamoZaxebuli scenaze, reJisoris warmosaxvis mier. am ciklma gaaerTiana xuTi warmodgena: “mkvdari klasi”, (1975), “veliopole, veliopole”, (1980), “msaxiobebi unda CaZaRldnen” (1985), “me aq aRarasodes davbrundebi” (1988) da “dRes Cemi dabadebis dRea” (1990). yvela es speqtakli iqmneboda ukve ara rogorc plastikuri avangardis (rasac principSi warmoadgenda”TamaSi vitkeviCTan”)

Teatraluri xorcSesxma, aramed rogorc fantaziebi Tavad mxatvris boigrafiis

Temaze (“personaluri aRsarebebi” missive sityvebiT), mis axloblebze, aseve XX saukunis totalitaruli reJimis periodis xelovnebaze. am ciklis yoveli nawarmoebi warmoadgenda aqtiorTa figurebisgan Semdgar rTul kompozicias, bio-obieqtebs da nivTebs “umdablesi realobidan”. udramatulesi iyo ara mxolod maTi vizualuri SinaarsiT aramed verbaluri da musikaluri struqturiTac, romelic yalibdeboda kantoris mier, polonel mweralTa teqstebisa da bibliis, gafantuli replikebisa da frazebis, locvebisa da wamRerebebis, Zveli tangoebis, valsebis da marSebis JReradobis safuZvelze. yvela speqtaklSi scenaze msaxiobebis gverdiT (adamianebis gamosaxva, saxeeebi, romelnic ibadeboda mxatvris mexsierebasa da warmosaxvaSi) igi Tavad Cndeboda, - erTaderTi realuri da cocxali arseba am samyaroSi.

igi Tvalyurs adevnebda mimdinare moqmedebas, Sehqonda koreqtivebi da iyo utyvi (anda, warmosTqvamda sityvebs Tavisive teqstidan radios saSualebiT), magram mTavari personaJi nebismieri sceniuri “aRsarebisa”. speqtakls “veliopole, veliopole”, romelic “mkvdari klasis” xuTi wlis Tavze momzadda, SesaZlebelia,

vuwodoT avtobiografiuli nawarmoebi. kantori mimarTavs poloneTis istoriul movlenebs, maT Soris pirvel da meore msoflio omebs, sakuTar axalgazrdobas. veliopole – es misi dabadebis adgilia. speqtaklSi “msaxiobebi unda CaZaRldnen” kantoris azriT, “mTavari TumcaRa ar dasaxelebuli da ar Setanili moqmed pirTa siaSi gaxlavT dro”. mis erTerT ukanasknel speqtaklSi “aq me aRarasodes davbrundebi”, kantori TiTqosda ajamebs Tavisi eqsperimentebis mravalwlian gamocdilebas Teatraluri Semoqmedebis sferoSi. es speqtakli aseve warmoadgens

saavtoro Teatris magaliTs, Seqmnils xelovanis mier, romelic muSaobs ra koleqtivTan erTad, amasTanave, qmnis nawarmoebs sakuTar Tavze. sxvadasxva yvelaze gansxvavebul tendenciaTa erT mTlianobaSi gaerTianeba da amave dros piraduli elferis, individualuri xasiaTis micema TadeuS kantoris Teatris namdvil arss gansazRvravs. “dRes Cemi dabadebis dRea” – udidesi xelovanis bolo speqtaklia, romlis premierasac igi veRar moeswro. mas Semdeg rac sceniur aRiarebas miaRwia (poloneli didostatis speqtaklebma moiares, didi saerTaSoriso festivalebi praqtikulad yvela qveyanaSi garda sabWoTa kavSirisa), kantoris mier pirvelad XX saukuneSi Seqmnilma mxatvris Teatrma Sewyvita Tavis arseboba Tavad avtoris am cxovrebidan wasvlasTan erTad. misgan dagvrCa mxolod videoCanawerebi (maT Soris specialurad gadaRebuli anJei vaidas mier filmi “mkvdari klasi”), romelic vrcel saxviT masalasTan da xelovanis literaturul SemoqmedebasTan erTad inaxeba misi muzeumis - krakovis krikotekis arqivSi.

igi gardaicvala 1990 wlis 7 dekembers qalaq krakovSi speqtakl “dRes Cemi dabadebis dRea”-s bolo repeticiis dros. patris pavi spontanur Teatrze saubris dros Teatralur leqsikonSi moixseniebs kantors. igi aRniSnavs spontanuri (anda avtonomiuri n. evreinovis da mogvianebiT kan

toris ganmartebiT) Teatri cdilobs Camoacilos sazRvari cxovrebasa da TamaSs, mayurebelsa da msaxiobs Soris. spontanuri qmedeba xorcieldeba im momentidan, rodesac iwyeba SemoqmedebiTi gacvlis procesi mayurebelsa da msaxiobs Soris, maSin, rodesac speqtakli Rebulobs hefeningis saxes. improvizacia da dramatuli TamaSi iWreba garegnul realobaSi.

ლევან ხეთაგური //წიგნიდან ტადეუშ კანტორი, სათეატრო მემკვიდრეობა, თბილისი 2015