რატომ ლიდერობს ”მაკბეტი”

რატომ ლიდერობს ”მაკბეტი”

აღმოჩნდა რომ გარკვეული ტიპის პოლიტიკური სიტუაციების პირობებში მსოფლიო კულტურის სათეატრო სივრცეში შექსპირის ”მაკბეტი” ლიდერობს ხოლმე. არ ვიცი აქ კანონზომერება უნდა ვეძებოთ, თუ ხელოვანთა არქეტიპულ ინტუიციაზე გავამახვილო ყურადღება, ვერც იმას ვიტყვი რომ ეს რაციონალურ პოლიტიკურ გემოვნებასთან შეიძლება იყოს კავშირში...

შექსპირის ”მაკბეტი” მისი გარდაცვალებიდან თითქმის მხოლოდ ათი წლის შემდეგ დაიბეჭდა 1623 წელს.

ძნელი სათქმელია ზუსტად, მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში ამ პიესას თითქმის არ წყალობდნენ, მაგრამ რატომღაც ბოლო 3 წლის განმავლობაში უკვე სამი დადგმა განხორციელდა: თბილისი, ქუთაისი, ბათუმი და შეიძლება მარჯანიშვილის თეატრის სცვენში ”მინის თეატრის” იონესკოს ”მაკბეტ” (რეჟისორი რეზო შატაკიშვილი) მივათვალოთ, რომელიც იონესკოსა და შექპირის გარკვეულ მიქსს წარმოადგენს.

2014 წელს ქართულ თეატრში გააქტიურებული შექსპირისეული დადგმები შეიძლება მის საიუბილეო წელთანაც იყოს დაკავშირებული (2014 წელს მსოფლიო შექსპირის დაბადების 450 წელს აღნიშნავს), ან კიდევ იმ სტაბილურობის შეგრძნებასთან, რაც დამანგრეველო 90-იანების შემდეგ თეატრმა კვლავ შეიძინა თეატრმა და დაიჯერა თავის ძალებში, მიხვდა რომ შექსპირს უნდა დაუბრუნდეს ქართული თეატრი სხვანაირად კულტურულ დიალოგს მსოფლიო თეატრთან ვერ აწარმოებს. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი ის ხდება რომ ბოლო რამოდენიმე წლის განმავლობაში შექსპირს ქართული თეატრის სხვადასხვა თაობა კიდებს ხელს, როგორც რეჟისორები ისევე მსახიობები.

მაკბეტი შექსპირის პიესათა შორის ყველაზე მოკლე ნაწამოებად ითვლება (2349 სტრიქონისგან შედგება თითქმის ნახევარი ვიდრე ყველაზე დიდი ”ჰამლეტი” 4042 სტრიქონი) და ის, რომ იგი ტრაგიკულ II პერიოდს ეკუთვნის, შექსპირისთვის ჩვეულ მრავალ თემას აერთიანებს: ძალაუფლება, სიყვარული, ერთგულება და ღალატი, დანაშაული და სასჯელი; შექსპირი აქ იყენებს: პარალელიზმსაც - მაკბეტს და ლედი მაკბეტს; მისტიკური ხაზს - კუდიანების სახით.

შექსპირისთვის ”საყვარელი” აჩრდილების მაგივრად პიესაში სამი კუდიანია. ეს სამი კუდიანი ”მაკბეტის”, როგორც დრამის ისტორიულ სტიგმათაც კი იქცა, ისევე როგორც აჩრდილი ’ჰამლეტში”, ქარიშხალი ”ლირში”, ამიტომაც ხშირად ’მაკბეტის” კუდიანებზე თუ ალქაჯებზე იმათაც კი იციან ვისაც პიესა არ წაუკითხვას.

შექსპირი სწორედ ამ პესაში აღწევს აზრის უდიდეს დაძაბულობას და ემოციურად ექსპრესიულ მეტყველებას.

პიესა ითვლება, რომ ინგლისის მეფე ჯეიმსის პირველისთვისაც კი შეიძლება ყოფილიყო დაწერილ, რადგანაც სწორედ სამეფო კარის ჩვენებისთვის იყო განკუთვნილი და თავად ტექსტშიც არის მეფისადმი ქათინაურები, არაფერი რომ არ ვთქვათ ბრიტანული ”კოლონიალიზმის” თემისა. ეს თემა ხშირად იკარგება ხოლმე ამ პიესის დადგმისას - მახსოვს ბერლინში 1990 წელს ნანახი ”მაკბეტი” შილერის თეატრში, საიდანაც ორი რაღაც დამამახსოვრდა ყველაზე მეტად: სცენის თავზე გაბმულ ბადეში მფრინავი-მოცურავე კუდიანები (თავიანთი რიტუალისთვის, რომ შარდავდნენ ღამის ქოთნებში და გავდნენ ბერძნულ ბედისწერის ქალღმერთებს, რომლებიც ბედის აბლაბუდას ქსოვდნენ) და სცენიდან მარჯვნივ და მარცხნივ აივნებზე ბრიტანული სამეფო ტახტის ზედამხედველური - უფროსი ძმის - ცქერა და მსჯელობა - საქვეშევრდომო ”სამაკბეტოზე”, და რეჟისორული იდეა, რომ თავისუფლებისთვის დაწყებული ბრძოლა - სხვათა მიერ დაპყრობით დასრულდა.

არის თუ არა  მაკბეტი პოლიტიკური პიესა, კონფლიქტი ახალგაზრდულ და დაბერებულ პოლიტიკოსებს შორის. თუ პიესა ხდება ხოლმე მიზეზი პოლიტიკური თეატრის შესაქმნელად.

მიუხედავად იმისა, რომ შექსპირის ბრიტანულ ისტორიაზე შექმნილი ტრაგედიებში ჰოლინშედს ენდობოდა, მას არა ერთხელ გაუმძაფრებია კიდევაც ისტორიული სახეები. არც ბენქოა გამონაკლისი, რომელიც შექსპირთან გაცილებით დადებითადაა გამოყვანილი, რაც კვლავ ჯეიმს პირველის მიმართ პოლიტიკურ კონიუქტურად შეიძლება ჩავთვალოთ, რადგანაც იგი თავს მის შთამომავლად თვლიდა.

მაკბეტი, როგორც პიესა თავისი იდეურ, ემოციური რიგით ”ჰამლეტსა” და ”მეფე ლირს” შორისაა მოქცეული ისევე როგორც შექმნის თარიღითც 1605/06 წელი.

ინგლისის მეფე ერთისმხრივ ტირანიის წინააღმდეგ და მეორეს მხრივ ინგლისისი გაფართოების გარანტია.

კუდიან/ალქაჯთა ორი მნიშვნელოვანი წინასწარმეტყველება:დედაკაცისგან არნაშობი - ვინც მოკლავს მაკბეტს და ბირნაბის ტყის დაძვრა - მაშინ დამარცხდება მაკბეტი.

ბირნაბის ტყის ”დაძვრის” დროს - თავდამსხმელების მიერ გამოიყენებულია სამხედრო ხერხი ხის ტოტების დახმარებით ფსიქოლოგიურ შეტევას გამოხატავდა  - გაქცეული მაკდოფი კი კლავს მაკბეტს.

არის თუ არა მაკბეტის მთავარი გმირი მაკბეტი თუ ლედი მაკბეტი? ისინი ერთმანეთის სარკისებრ ანარეკლს წარმოადგენენ, ორივე იბრძვის ერთი ძალაუფლებისთვის, მეორე კი სიყვარულისთვის, მაგრამ, ეს ორი გზა ძალადობის და სისხლის გადაკვეთაა ...

აქ შექსპირი თითქოსდა კლასიკურ ქრისტიანულ მორალიტეს უბრუნდება და ”დანაშაულის და სასჯელის” კლასიკურ მიდგომას ქმნის, რითაც საზრდოობდა მთელი ევროპული შუასაუკუნეების თეატრი, ინგლისიც ამ შუასაუკუნეების ტრადიციებზე იდგა ქრისტიანული თეატრის მორალზე; სისხლი, რომელსაც ვერ ჩამოირეცხავს მკვლელი, სისხლი, რომელსაც მხოლოდ დამნაშავე ხედავს და მეტი არავინ.

მკვლელობა შიგნით კლავს მკვლელს, როგორც კიბო ისე ჭამს მის ფსიქიკას და საბოლოოდ დამნაშავე ისჯება ერთნი თვითგვემით, მეორენი სხავათა ხელით.

პიესის უშუალო მოქმედება 9 დღის განმავლობაში, ხოლო მთელი ამბავი საშუალოდ 2 თვის განმავლობაში გრძელდება (ასე თვლიან შექსპირის მკვლევარნი) - მაკბეტის ოჯახის აღზევება და მისი განადგურება.

მრავალი წელია ბათუმის თეატრის სცენაზე არ განხორციელებულა შექსპირის ნაწარმოები, რაც კიდევ უფრო ზრდის თეატრის ახალი სამხატვრო ხელმძღვანელის ანდრო ენუქიძის გადაწყვეტილების მნიშვნელობას განეხორციელებინა ”მაკბეტი”, რომელიც ვფიქრობ, რომ თეატრის სავიზიტო ბარათად შეიძლება იქცეს.

ამ შემთხვევაში მე არ ვაპირებ ვრცელ საუბარს, მინდა მხოლოდ რამოდენიმე კონცეპტუალურ დეტალზე გავამახვილო ყურადღება.

პირველ რიგში ეს გახლავთ სათეატრო სივრცის გადაწყვეტის ძიება, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია და ანდრო ენუქიძესთან ეს ჯერ კიდევ რუსთაველის თეატრში კლდიაშვილის ”ირინეს ბედნიერების” დროს მოხდა, როდესაც მაყურებელი სცენაზე ამოიყვანა, ამ შემთხვევაში ვფიქრობ, რომ რეჟისორი უფრო მეტად ცდილობდა ”Black Box”-ის სივრცის შექმნას, რასაც თეატრში არსებული სათეატრო შენობების რესურსი არ იძლეოდა მაშინ.

ბათუმის თეატრის ”მაკბეტში” რეჟისორს კვლავ ამოჰყავს მაყურებელი სცენაზე ოღონდ განახლებული დატვირთვა ეძლევა. სცენის სიღრმეში მცირე ამფითეატრია, ჩვენს წინ კი გაშლილი სივრცეა: ავანსცენის, თავად თეატრის ამფითეატრისა და იარუსების, ბელეტაჟის ლოჟის ჩათვლით. ჩვენ პრაქტიკულად სცენის სიღრმიდან ვუცქერით მთელ სივრცეს - ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ცარიელ დარბაზს. სწორედ დარბაზიდან მთელი ამფიტეატრის გადმოჭრით შემოდის სამი კუდიანი, თითქმის კლასიკური მინუეტის ტრიო, ოღონდ ერთი ჩასუქებული ვაჟბატონი (მსახიობი: ტიტე კობახიძე) და ორი ექსტრავაგანტული ქალბატონი (მსახიობები: ქეთევან ეგუტიძე და თეო შამილაძე), ქართულ თეატრში რობერტ სტურუამ 3 კუდიანი სამი მამაკაცით გამოხატა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ბრიტანულ თეატრში როგორც წესი XIX საუკუნის ჩათვლით კუდიანებს სწორედ მამაკაცები ასრულებდნენ. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ რეჟისორმა მოსინჯა დასის მსახიობთა გადანაწილება, სრულებით ახლებურად წარმოეჩინა მათი შემოქმედებითი ძალები. ვფიქრობ რომ ახალი სახეების გადაყვანა მთავარ როლებზე და ”პრემიერებისთვის” განსხვავებული, მთავარი მაგრამ დამხმარე როლების მიცემა, რასაკვირველია სწორი პოლიტიკაა და დასის ჯანმრთელობის გახანგრძლივების საწინდარია.

სასცენო სივრცე, საინტერესო სცენოგრაფიულ გადაწყვეტასაც გვთავაზობს: პირველ რიგში ეს მუდმივად ცარიელი სცენაა, რომელიც იოლად განიცდის ტრანსფორმაციას მოძრავი რეკვიზიტის წყალობით: მაგიდები, სარეცელი, აბაზანა, სკამები...

იარუსზე განლაგებული ზარბაზანი ქუხს - ამ პირობითობაში ეს ნატურალისტური დეტალი რეალობაში გვაბრუნებს.

მაკდაფისა (მსახიობი: დიმიტრი მელია) და მაკბეტის (მსახიობი: საალ გოგუაძე) საბოლოო შებრძოლების წინ, სცენის ფიცარნაგი ჰაერში აიწევა და მის ქვეშ სარკეების ლაბირინთში ჯერ აბობოქრებული ტყე ჩნდება, შემდეგ კი იარაღ აჟღარუნებულ საომარი მოქმედების სცენებს დავყურებთ, ოპტიკური ილუზიით ფერწერული სურათი  იქმნება, ეფექტური ხატი ქვესკნელისა, რომლის თავზეც დაკიდებულ ზესკნელზე პირობითად ”კარგი” მაკდაფი დაამარცხებს ”ბოროტ” მაკბეტს.        

სპექტაკლმა სრულიად ახლებურად დაგვანახა მაკბეტი - ზაზა გოგუაძე და ლედი მაკბეტი - თათია თათარაშვილი. ორივე ქმნის არა იმდენად ემოციურ ექსპრესიულ რიგს, რამდენადაც მოზომილ ინტელექტუალურ ხაზს გმირთა განცდისა.

საერთოდ მთელი სამსახიობო გუნდი ცდილობს მეტყველების მაღალი რეგისტრი არ გამოიყენოს და შექსპირის ტექსტი სასაუბრო მეტყველებად, გმირთა შორის ურთიერთობების გამორკვევის სიბრტყეში გადაიყვანოს. ჯამბაზი მკვლელები, თითქოსდა ბეკეტის ”გოდოს მოლოდინიდან” ანდა სტოპარდის ”როზენკრანცი და გილდესტერნიდან..” გადმოყოლილი პერსონაჟები იყვნენ და დრამატურგიულ ალუზიებს იწვევენ.

კუდიანები პრაქტიკულად მუდმივმოქმედი პერსონაჟები არიან: მთხრობელნი, მონაწილეები, დამკვირვებელნი, განმსჯელნი - ეს მათი სამყაროა, ჩვენ კუდიანთა სამყაროში ვართ, იქ სადაც ისინი ძალიან კარგად გრძნობენ თავს, რადგანაც ჩვენი ყველა სისუსტე კარგად იციან, იმისთვის რომ მანიპულაციით დიდი-ცხოვრებისეული თეატრი გაითამაშონ.

ლედი მაკბეტის სიგიჟის სცენა წყლით სავსე აბაზანაში ხდება, ერთის მხრივ როგორც წარუმატებელი განბანვა-ზიარების მცდელობა, რაც ერთდროულად XIX  საუკუნის სულით ავადმყოფთა ამბულატორიულ პროცედურებს გვაგონებს, მე კი ასაკოვანი ნიცშეს ისტორიულად ცნობილი ფოტო გამახსენდა, რომელშიც სანიტრები მას აბაზანაში აწვენდნენ.

განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა სპექტაკლის ფინალური სცენა - ამოძრავებული ტყე, სხვათაშორის ამ ტრაგედიის გადაწყვეტის დილემა, რომლის გადაწყვეტაზეც რეჟისორთა თაობები თავს იმტვრევდნენ. მოურიდებლად უნდა ითქვას, რომ ეს სცენა, სცენოგრაფიული გადაწყვეტით, მაშინერიის გამოყენებით ერთერთი საუკეთესოა თავად ”მაკბეტის” დადგმათა ისტორიაშიც კი, რაც ბათუმის თეატრს წამყვან თეატრთა შორის აყენებს და თანამედროვე მსოფლიო სათეატრო აზროვნების ნიმუშს აკუთვნებს.

 გარდაცვლილი პერსონაჟები სხვადასხვა ადგილს იკავებს ცარიელ ამფითეატრში - ისინი, როგორც ციდან სულები, უკვე დამშვიდებულნი, კარგად დავარცხნილნი და მოწესრიგებულნი ამჯერად კი მაყურებელნი უცქერენ სცენაზე მიმდინარე მოქმედებას, და გვიცქერენ ჩვენ მათ მაცქერალთ, როგორც ცხოვრების თეატრის დამკვირვებელთ.

არის თუ არა ”მაკბეტი” პოლიტიკური პიესა, თუ თავად შექსპირია უკვე თანამედროვე თეატრში პოლიტიკური ავტორი - ალბათ ერთიც და მეორეც. მაკბეტს ხშირად დგამენ ირანში, სხვადასხვა ტოტალიტარულ ქვეყნებში, იღებენ ფილმებს ისტორიული პირობითობის დაცვით, მოქმედების თანამედროვე დროში გადმოტანით და ასევე სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებში გადატანით.

ვი არიან მაკბეტები  - შეყვარებული წყვილი, თუ ძალაუფლების და საკუთარი ქვეყნისთვის მებრძოლი წყვილი?

რა გახდა ბათუმის თეატრის სპექტაკლის მთავარი იდეა - რეჟისორისთვის დანკანის გარდა ყველა ახალგაზრდა ადამიანია. იქნებ ეს თაობათა ბრძოლაა, სადაც ერთი ქვეყნის დამოუკიდებლობისთვის, მეორენი კი ამ ქვეყნის განვითარებას სხვათა - ბრიტანეთის იმპერიის - პროტექტორატით ფიქრობენ.

  არის თუ არა გამართლებული ძალადობა - თავისუფლების მოსაპოვებლად. ყველა სხვა ვნებებისთვის თუ სურვილებისთვის ადრე თუ გვიან მოგვიხდება ბრძოლა; ბრძოლა ქვესკნელსა და ზესკნელს შორის კი მარადიულ სახეს იღებს იბრძვიან ძალაუფლებისთვის, ეწირება სიყვარული, ერთგულება და მოღალატეობა, სანაცვლოდ კი ამ ბრძოლაში შეწირულნი ისევე გვიცქერენ, როგორც ამ ერთი სპექტაკლის პერსონაჟები შემოგვცქერიან ცარიე

ლი ამფითეატრიდან - რომელიც საიქიოს ამფითეატრს  ემსგავსება, სააქაოზე საცქერლად.

ჩვენ ხშირად ვსაუბრობთ იმაზე, თუ როგორ კრიზისშია ტექსტზე დაფუძნებული თეატრი, მაგრამ ყოველთვის გვჭირდება იმის ახსნა, რომ კრიზისი არა თეატრისაა, არამედ იმ ადამიანების აზროვნების ვინც მას ქმნის.

ამ სპექტაკლს სერიოზული გარღვევის საშუალება აქვს იმისთვის, რომ როგორც ქართველ ისე უცხოელ მაყურებელს აჩვენო, რომ საქართველოში ისევე, როგორც სხვაგან, თანამედროვე სათეატრო აზროვნებას მისამართი არა აქვს და არა აქვს მნიშვნელობა იგი დედაქალაქში, თუ სხვა ქალაქში შეიქმნება, მთავარია ის არსებობდეს.

ლევან ხეთაგური

2014

დავტირით კრიტიკის გარდაცვალებას

(ვახსენებთ კრიტიკას, მაგრამ ამ შემთხვევაში სათეატრო კრიტიკას ვგულისხმობთ)

ეს წერილი არ ეხება ”ვინმეს”, რადგანაც მთელი მისი არსი სწორედ რომ ობიექტის გარდაცვალების შესახებაა.

რამდენად შეეგუება კრიტიკოსი საკუთარი თავის გარდაცვალებას, რათა დაიმარხოს სტერეოტიპებთან ერთად, მაგრამ აღსდგეს ახალი მოვალეობანით, რომელსაც თავად ეს პროფესია აკისრებს - ნებისმიერი პროფესია ცოდნას გულისხმობს: მიღებულს, შეძენილს, გამომუშავებულს. ცოდნა, რომელიც ადამიანს განათლების ჰორიზონტს უფართოვებს /ქართულ ენეში არაჩვეულებრივადაა სიტყვა განათლება აზრობრივად - ნათელთან, გაბრწყინება, განათებასთან - დასავლური ცივილიზაციის ეზოთერულ ცოდნასთან გაიგივებული - განათლება აზრობრივად თითქმის განდობასთანაა მიახლოებული/ და მას ანალიტიკური უნარჩვევების განვითარებაში ეხმარება.

დღეს დეფიციტი კრიტიკისთვის, ისევე როგორც და საერთოდ გამართულ და ლოგიკურ ანალიზშია.

ჩვენ გვიყვარს აღწერები, მაგრამ მოვიკოჭლებთ ანალიზში.

ანალიზი კი პროფესიონალის, დღეს პოპულარული დეფინიციით - ექსპერტის მთავარი იარაღი უნდა იყოს, რაც პირდაპირ პროპორციულია ინდივიდის ცოდნისა და განათლებისა (ინფორმაციის მუდმივ გაანალიზებასთან). ანალიზი ხშირად გვიჭირს. მსჯელობის ლოგიკა შესუსტებულია, არგუმენტები სუსტი.

როცა ანალიზს ვერ ახერხებ, არგუმენტები ვერ მოგყავს - ირჩევ ძალადობის გზას.

ე.ი. ცოდნისა და განათლების გარეშე ინდივიდი იოლად შეიძლება ძალადობის გზას დაადგეს იმის გამო, რომ ცოდნაც და განათლებაც საზოგადოებრივი დეფიციტია.

საზოგადოება უმრავლეს შემთხვევაში ინდივიდთა და ხელოვანთა მიმართ მოძალადეა!

ღმერთის სიკვდილის /ნიცშე/ აღმოჩენის შემდეგ ლოგიკური იქნებოდა, რომ ავტორის სიკვდილიც /როლან ბარტი/ აღმოგვეჩინა.

ავტორის სიკვდილი კი იწვევს კრიტიკოსის /ტრადიციული გაგებით/ სიკვდილსაც.

კლასიკური გაგებით კრიტიკოსი უნდა შეიცვალოს მოაზრივნე ანალიტიკოსად. სნობურ პოზას ამოფარებული კრიტიკოსი, რომელიც ხშირად ”მესადღეგრძელოე” მგოსნად იქცეოდა ხოლმე, ისტორიას ბარდება. ყოველშემთხვევაში ვის აინტერესებს დღეს ”სახელოვნებო სადღეგრძელოები” კრიტიკოსების მხრიდან, რომელშიც ჯერ არის და თავიდან გვიყვებიან ნაწარმოებებს და მათ შორის თავად შემქმნელნთ კეკლუცად აღუწერენ მათ მიერვე შექმნილ ცპექტაკლებს. მაგრამ ვერ ხსნიან, ვერ ავლებენ პარალელს სათეატრო ტექსტსა და პირველწყაროს შორის.

შინაარსის მოყოლის შემდეგ კი საუკეთესო შემთხვევაში კომპლიმენტების ცვენა, მოხიბლული კეკლუცი კრიტიკოსი ვერ მალავს თვის აღტაცებას და აღაჟღაჟებული ლოყებითა და თვალების მინაბვით დასძენს კიდევაც ალბათ რომ მსგავსი საოცრება არ უნახავს, თუმცა არავინ არ იცის რა უნახავს მას თვითდაოსტატების გზაზე /თუმცა მეორე გზის შემთხვევაშიც თუკი ლანძღვის გზას აირჩევენ არგუმენტების ძებნას არც მაშინ ეცდებიან/.

კრიტიკოსი მეგზურია იგი ყველა შემთხვევაში უნდა ეხმარებოდეს თეატრსაც და მაყურებელსაც, მისი ფუნქცია მედიატორობაა პირველ რიგში, შემდეგ კი მოვალეობა ანალიტიკოსობისა.  

კრიტიკოსი, როგორც მაყურებლის მეგზური - შუამავალი თეატრსა და აუდიტორიას შორის. კრიტიკოსის ერთერთი მოვალეობაა დაახლოვოს ხელოვანი და აუდიტორია /ასე ფიქრობდა გორდონ კრეგი თითქმის ასი წლის წინ/, ეს ფუნქცია კიდევ უფრო ძლიერდება საბაზრო ეკონომიკის პირობებში, მაგრამ თავად თანამედროვე სამყაროში ხელოვანის ტრადიციული გაგებაც გადაფასებულია.

მსახიობის მხრიდან ცუდი თამაშის დროს, მაყურებლის მხრიდან სტვენის ტრადიციის გაქრობას ბრიტანეთში კრეგი განიცდიდა და რა უნდა ვუყოთ კრიტიკოსს არაპროფესიონალური პუბლიკაციის ანდა უფრო უარესი ტექსტის-აზრის ქურდობის შემთხვევაში დასტვენა რომ არ ეყოფა ცხადია, მაგრამ თუ ასეთი ქურდობისათვის დააჯილდოვეს კიდევაც ეს ხომ საერთოდ განსაკუთრებული შემთხვევაა, რაც თურმე ხდემა ხოლმე საქართველოს თეატრის მოღვაწეთა კავშირის პრემიების გადაცემის დროსაც კი.

ვის სჯერა სტერეოტიპის?

გამწარებული, ცხოვრებაზე გაბრაზებული კრიტიკოსი თეატრში მიდის იმისათვის, რათა რამე ცუდი იპოვოს და შემდეგ მაყურებლის წინაშე გამოაჭენოს.

ვის სჯერა ამის?

მანიაკალური სინდრომით შეპყრობილი კრიტიკოსისა?

რატომ უნდა უნდოდეს კრიტიკოსს დაბალი პროფესიონალიზმისა და მდარე ხარისხის ხილვა თეატრში?

თუ ეს სტერეოტიპი თავად უნიჭო თეატრებისა და ხელოვანთა მონაგონია, რათა თავიანთი უნიათობა კრიტიკოსთა ბოროტ მანიაკალურ თვისებებზე გადაამისამართონ?

ძნელი წარმოსადგენია სადო-მაზოხიზმით შეპყრობილი კრიტიკოსი, რომელიც დღე და ღამეს ასწორებს იმის ცდაში რომ ცუდი წარმოდგენა იხილოს და შემდეგ ლანძღოს - პირდაპირ საშინელებათა ფილმების სერიული მკვლელის იდეალური სახე იქნებოდა, დანის მაგივრად ხელში კალმით ანდა მომარჯვებული თითებით კომპიუტერთან.

ვის ჭირდება ასეთი სტერეოტიპი - შეუმდგარ რეჟისორებს, ორნახევარი სპექტაკლების შემქმნელ ფსევდო ინტელექტუალებს და პროფესიაზე დარდით დამძიმებულ ონავარებს, სხვათა პროგრესის შესაჩერებლად, რომ ძალღონეს არ იშურებენ, თუ მდივან ”მემანქანეებს”, რომლებიც უფროსის გულის მოსაგებად წერისას ფსევდონიმის გამოყენებით, რომ უძღვნიან საქებარ ოდებს.

კრიტიკოსს სჭირდება საინტერესო ხელოვნება, ნებისმიერი ფორმა და პიროვნული თვითგამოხატვის ნებისმიერი გამოვლინება.

კრიტიკოსი ცხოვრებისეული და სახელოვნებო პროცესების ანალიზითა და გამოვლინებებით უნდა ცხოვრობდეს და მაშინ ის საკუთარ ფუნქციას - სახელოვნებო მოვლენის ადგილის განსაზღვრას - პატიოსნად აღასრულებს.

კრიტიკოსი, თუ ის თეორიების შემქმნელი არ ხდება და მაშინაც კი, კონკრეტულ ნაწარმოებზე, ან ნაწარმოებებზე საუბრის დროს საკუთარ თეორიებს არ უნდა ახვევდეს გარე სამყაროს.

ქართული გამოთქმა: ”სადაც ჩახვალ იქაური ქუდი დაიხურეო” - უნივერსალურ მეტაფორად შეიძლება მივიღოთ - კრიტიკოსმა ყოველთვის იმ ”ქუდზე” უნდა ისაუბროს, რომელსაც კონკრეტული ნაწარმოები სთავაზობს,. იმ წესებიდან და პირობებიდან გამომდინარე რითაც ეს ქუდია შექმნილი. ჩვენ ჯერ ერთ ენაზე უნდა შევთანხმდეთ და მერე ვიკამათოთ ამ ენაში დაშვებულ შეცდომებძე და მიღწევებზე.

ვის უხარია ყალბი ქება?

ძალიან უნდა ქონდეს საკუთარი თავი მოძულებული, რომ ტყუილ მაქებარა მოგწონდეს, რომელიც ვერ აანალიზებს შენს ნაწარმოებს, მაგრამ აქებს და აქებს, რადგანაც სხვანაირად არ შეუძლია, სხვანაირად არ იცის.

მე ყოველთვის ღრმად ვიყავი დარწმუნებული, რომ ავტორმა და მკითხველმა გაცილებით მეტი შეიძლება მიიღოს კრიტიკოსის ანალიტიკური კრიტიკისაგან, ვიდრე საქებარი-სადღეგრძელოებისაგან, რომელიც თქმასთან ერთად საპნის ბუშტივით ქრება.

რა გვინდა დღევანდელი კრიტიკოსისაგან?

დღევანდელი კრიტიკოსისაგან უბრალოდ მოვლენის შესახებ იმფორმირება საკმარისი აღარაა, ამას ჟურნალისტები, რეპორტაჟის სახითაც მოახერხებენ, რაც საკმაოდ მომრავლებულია ტეატრმცოდნეების ნიღაბს ამოფარებულნი.

კრიტიკოსს კვლევა მოეთხოვება და მის შედეგად ანალიზი, ხანდახან პროგნოზირებაც კი.

რას იკვლევს კრიტიკოსი?

-ცხოვრებისეულ პროცესს /კონტექსტში/

-სახელოვნებო პროცესს /გლობალური - ლოკალური/

-დრამატურგიული ტექსტის /ლიტერატურის, იდეის, სცენარის / გადატანა, გარდაქმნას სათეატრო ტექსტად

-სათეატრო ტექსტის ანალიზის შედეგად მისი ადგილის განსაზღვრას სახელოვნებო პროცესში.

ჭირდება თუ არა სათეატრო ნაწარმოებს მოყოლა ან თხრობა?

-შეიძლება მოკლედ თავშივე, ანუ ექსპოზიციაშივე და არა მთელი რეცენზია - კვლევის განმავლობაში

ჭირდება თუ არა მას აღწერა?

-დანიშნულების მიხედვით ანალიზის დასადასტურებლად და არა უაზრო ილუსტრაციისათვის, არა ადეკვატური თხრობით.

უნდა გააცნობიეროს თუ არა კრიტიკოსმა - საბჭოთა თეატრმცოდნემ, რომ სპექტაკლის შენახვა მისი ფუნქცია აღარაა, ამას კვლევისთვის და მომავალი თაობებისთვის ციფრული ტექნოლოგიები უკეთ მოახერხებენ.

კრიტიკოსი კარგად უნდა ერკვეოდეს ახალ ტექნოლოგიებში, მის ყოველდღიურ მოხმარებაში, მან უნდა იცოდეს, რომ დღეს ციტატა არა მხოლოდ წყაროა, არამედ ციფრული ნაწყვეტებიც. დიახ თქვენ რეცენზიის წერის დროს პირდაპირ სეგიძლიათ youtub-ის ლინკის მიცემა. სწორედ ეს გარემოება თქვენს ზედმეტ თხრობას უადგილოს ხდის...

ტირილის გაგრძელების მცდელობით, პანაშვიდების გაგრძელება შესაძლებელია

ლევან ხეთაგური

2010-2011

THIRD REALITY /Manifest for Future Theater/

THIRD REALITY

/Manifest for Future Theater/

            Dr. Levan Khetaguri, professor Ilia State University /Georgia/

For centuries serious efforts of self perception have shown to be unsuccessful.

Despite large number of schools and movements, generations of philosophers were unable to neither answer the questions of Antique period nor formulate new ones.

Moving through labyrinths of time and history we haven’t opened a single new door – we were competing in giving names to the same events.

More and more we kept diverging from the sacred and esoteric

More and more a considerable part of humanity was living a better life.

More and more we kept stripping ourselves from spirituality.

To be brief and specific we are in the XXI century – in the age when love is based on religion and in the era when the deficit for love has lead us on one hand to spiritual ice age and on the other to global warming.

We live and exist, but where and in which dimension?

Spanish Golden Age playwright Pedro Calderon de la Barca made a following formulation of the historic riddle: Life is a Dream?! /La vida es sueno/

It is obvious that for centuries there was an idea between the two worlds, offering us paired dimensions:

Existence – Dream

Life – Death

Paradise– Hell

Although religion kept bringing in a third world in the face of purgatory as a third dimension.

Calderon is formulating a question in regard to true reality and our true existence. Is it what we call life or is it what we call a dream?

Where does our true meaning lie?

When looking at it from a simple perspective, we can merely say that we physically exist in the so-called real life and our consciousness reveals itself in the realm of dreams – which is equally real for our consciousness.

Where can the true essence of a man be found? An essence expressed in antique formulation – “Perceive yourself” /Discover yourself/ or “Be who you are” /Be yourself/.

Here or there?

In the so-called life or in a dream?

Psychologists may very well say that it is only possible in a realm of dreams.

A new dimension

Development of the world

Interactivity

Resembling the arts – towards stream of consciousness

From Postmodernism to Neo Intellectualism

Recently a friend of mine told me – “An era of Rudolf Steiner /German anthropologist/ and associated with him Postmodernism is coming to an end”…

and an era of numerous neo-isms? – What should we expect next?

Post, Post, Post?…

In the nineties a Spanish theater scholar from Barcelona Jose Angel Gomez widely used and promoted a theory of “Post Theater”. Hoping for a new theater he wrote articles and books on Post Hamlet, Post Don Juan or the so –called Post Theater issues.

Art research is art philosophy

Contemporary art historians could already be considered as being culture anthropologists.

From Interactivity to multimedia expression

Our perception is interactive, which ensures interactivity to be sustained in the process of our self expression – this can only be achieved through means of multimedia.

We exist in number of realities at the same time – one of the most important amongst them is cyber reality – which requires the use of modern technologies as means of self expression.

We listen, watch, reflect, write and read at the same time. In cyber world we tend to interact with several, maybe even ten people at once without them being aware of it. We tend to disguise ourselves in cyber world with fictional biographies, with borrowed individualities and faces.

(Literally – if staring from Antique Theater we were sublimating our desires through an actor or character on stage, today we are the only ones in charge of this process – cyber reality has given us an opportunity to become what we desire and make it not only imaginary but cyber materialistic).

We are paying for a new life (second life – internet space for second reality) and thus our language of expression becomes cyber language – modern technologies of the world of numbers.

Cyber world is a realm with no time and no boarders, no language and no reality. In a sense we exist in a dimension beyond time and reality.

What does an art of this time look like, what are the means of its expression – Theater – performance becomes a sole tool for the synthesis of arts, human thought and expression of man’s cyber apparitions. Nowadays as never before art is a synthesis.

Process of self expression is limitless, deep and never ending.

We are no longer in the world of news

We are in the world of a frozen second, where seconds become infinity.

We are no longer in the world of finished works, but in a never ending world of movements, word, sound stretched into space. We are in an era of sending massages into the Universe.

Traditional ways and forms of thinking die out as never before;

Conflict of generations is severe as never before;

-Destruction of the world that started in Babylon– finds ways of restoration in cyber world.

We are becoming citizens of cyber world.

We have knowledge of new technologies if not technique – although technique is a single tool for our self expression.

We might very well be at the end of the last decade of printed books – with environmental issues – all books will start dying off in cyber world and find birth in digital form.

We will soon be born and die in cyber world – our existence will set off in space.

Our existence will be infinite.

What will the theater look like now?

INTERACTIVE THEATER

Theater speaks every language at the same time, speaks to everyone without boarders, speaks a language everyone understands – through sound, noise, color, movement, music, light and shadow; image, projection and live broadcasting, in number of directions at the same time, at the same time in entire space.

There is no such thing as a theater space anymore. Space has spread beyond theater walls. It has become limitless.

With high technologies, theater becomes more secret and mystical. As never before theater is closest to revealing spirit and thought…

If in the past theater was showing life and people living in it, now theater is more focused on what is happening inside people through life.

It reveals stream of consciousness with its rows of associations and ongoing processes in mind.

Expression of dreams has become a reality, depiction of thought has become real – theater can show our most hidden thoughts, our actions and what we desire to do.

This is only possible through multimedia theater and modern technologies.

Light created colors scattered all over the stage, each corner is transformed into a place of projection – everywhere we see projections of our thoughts and images – we reach deep down into the processes of human’s soul – not through a narrative but through a mere gaze, through penetration in secret labyrinths.

Theater has never been so close to expressing the mystical world – theater becomes global and at the same time very intimate – performance resembles a session of meditation and magnetism.

Theater starts to resemble a visual projection of a mystical world …

Theater starts creating an everyday ritual – theater prays for the universe through revealing human mind.

Light, music, color, noise they all become means of disguising a naked human body

Nowadays people express themselves through naked bodies instead of words.

Today as never before theater is in need of a new language and this language is a human being – an actor, who can be taken as a measurement unit for a thought transfer in space, a superlative value.

A value of contemporary highly developed civilization – a human being has become an artwork for this very civilization and everything he comes into contact with can just as well become an artwork.

A human being as a measurement unit for freedom, a human being as an example of beauty, a human being as means of nature’s and world’s self expression.

In the world of culture – God is Absolute, which unites all religions despite their name variations, people despite ethnic differences – today God is Absolute – God is art, and art of making,  process and result.

Today realities are relative to each other.

Timeline is replaced by one huge infinite dimension, without beginning and end, seconds and minutes are only part of infinity, digital infinity.

Absolute is Zero and plus one, simple truth

Just one jump from Pythagoras /Greek philosopher/ to the Present.

World is encircled by numbers

Base of the Universe is Absolute Harmony – Zero and everything undergoes change and creation by simply adding One

Universe is just Zero and One.

Zero as an infinite Universe and One as every individual in it.

2008-2009

GEORGIA