ტადეუშ კანტორი - შემოქმედება

tadeuS kantori – Semoqmedeba

saTeatro sivrce erTerTi sabazo kategoriaa kantorisTvis. sivrce dasabams udebs axal sicocxles, magram, xelovans, romelic qmnis, kantoris azriT, unda

SeeZlos sivrciT manipulireba. igi aseve did yuradRebas aqcevs sivrcis avtonomiurobas. obieqtebi da figurebi ki ar arseboben, aramed sivrce Sobs am ormebsda obieqtebs. es sivrce kantoris ganmartebiT, xSirad realuri cxovrebidanaa asaRebi. 

kantoris, rogorc saTeatro xelovnebis warmomadgenelis programul moTxovnas, warmoadgenda uaris Tqma ”dekoraciaze” rogorc piesis (dramatuli teqstis) ilustraciaze. igi mas Tvlida Teatris yvelaze saSinel tradiciad. dekoracia ar unda warmoadgendes mxolod lokaluri adgilis Cvenebas, sulerTia rogori saxiT: iqneba es konstruqtivistuli, siurealisturi, eqspresionistuli, simbolisturi, naturalisturi, Tu poeturi. mas ufro metad mniSvnelovani da momxibvleli roli aqvs: emociebis konfliqtebisa da aqciaTa dinamikis lokalizaciis funqcia.1 [1]amas werda kantori 1961 wels, rodesac misi Semoqmedebis periodi scenografiaSi, rogorc speqtaklebis gamformeblis profesia sruldboda (mis mier am droisTvis ukve iyo gaformebuli 25-ze meti gansxvavebuli xasiaTis speqtakli, rogorc dramatul aseve musikalur TeatrSi, romelTa Soris calsaxad moixsenieboda kompromisuli dekoraciuli xasiaTis namuSevrebic, sadac igi dakavebuli iyo sworedac rom moqmedebis adgils lokaluri CvenebiT. rogori iyo kantoris SemoTavazeba, maSin, rodesac igi uars ambobda ”dekoraciebze”? pirvel rigSi es iyo personaJis mniSvnelovani (masStabis) saxeebi (formebi, obieqtebi), rac gansazRvrul rols asrulebda speqtaklis vizualur gadawyvetaSi. am tipis gadawyvetaze paeqrobda magaliTad Zlieri, uxeSi faqtura, kedeli saTvalTvalo anZiT, rac iqceoda gadaulaxav winaRobad, rac calsaxad wyvetda kavSirs gare samyarosTan Zaladobriv

daxSul, TiTqosda Tavisebur sakoncentracio banakad qceuli Seqspiriseul samyaros, piesaSi ”wili wilis wil” (1953), anda basri maxvilis msgavsi da mWreli abstraqtuli

formebi, rac emuqreboda personaJebs momavali ubedurebiT J. anuis ”antigoneSi”(1957); dramatuli moqmedebis zrdasTan erTad sasceno qmedebaSi formatTa da obieqtTa

ricxvi sul ufro izrdeboda da isini sul ufro da ufro uaxlovdebodnen scenas.

meores mxriv, kantori Tavis scenografiul namuSevrebSi qmnida Teatraluri xasiaTis vizualur personaJebs. bernard Sous ”wminda ioanas” dadgmisTvis (1956 wels) man

warmoadgina dramatuli konfliqtis sami urTierT dapirispirebuli mTavari Zala uzarmazari Tojinis saxiT, riTac gamoxata romis papi, mefe da raindi. sasceno moednis perimetris gaswvriv moTavsebuli es figurebi dominirebdnen speqtaklis sivrceSi, maRldebodnen ra, ara mxolod moqmed personaJebze, aramed konkretuli adgilebis pirobiT fragmentul miniSnebebzec. sabolood, mTel rig speqtaklebSi personaJis maxasiaTebels iZenda aseve kostiumebi. ukve naxseneb statiaSi ”Teatris Cemi idea” rac kantorma dawera ”martorqis” dadgmisTvis, igi kostiumebisTvis

mTavar amocanad xedavda ”msaxiobebisTvis formis micemas saTeatro sivrceSi”. da praqtikuladac wyvetda am amocanas aseve dadgmaSi, kostiumebis da Sesabamisad, msaxiobebis figurebis gardaqmniT, maTi gadaqceviT masobriv ferwerul saxeebad da erTdroulad Teatr informelis formebadac, romlis principic im droisTvis ukve ganaxorciela kriko-2-is andergraundul eqsperimentebSi (speqtakli ”patara ezoSi). oRond kriko-2-is msaxiobebisgan gansxvavebiT srulad Cveulebrivi kameruli Teatris

(sadac kantori aformebda e. ioneskos ”martorqa”) msaxiobebi yvelanairad uwevdenen

winaaRmdegobas, rom gadaqceuliyvnen ferwerul saxeebad da uars ambobdnen am saxiT gamosuliyvnen scenaze: msgavs problemas kantori ama Tu im saxiT aseve xvdeboda maSinac, rodesac qmnida J. masnes ”don kixotis” operis (1962) da bela bartokis ”hercog lurwveras cixekoSkis” (1963) kostiumebs. ”don kixotSi” igi reJisoric Tavad iyo da gundi gadaaqcia saSinel-groteskul usaxo niRbian figurebad, xolo bartokis SemTxvevaSi, monawileebi gadaiqca moZrav mravalfaqturian kolaJebad, erTdroulad fantasmagoriul SesaniSnav da gasaridebel personaJebad. mxatvris Teatrze gadasvlis procesSi kantori Caeba maSin, rodesac vizualur elementebs mianiWa ersonaJis msgavsi mniSvneloba, anu rodesac gadalaxa speqtaklis dekoraciuli gaformebis tradiciuli funqcionaluri CarCoebi. ara mxolod maSin, rodesac igi muSaobda, rogorc

scenografiul dramatul da saopero dadgmebisas sxvadasxva polonur scenaze 1950-1960-ian wlebSi, aramed sakuTari sareJisoro eqsperimentebis drosac jer kidev

saomari moqmedebebis dros - i. slovackis ”baladinaSi” da ”odisevsis dabrunebaSi” s. vispianskis, rac man 1942 da 1943 wlebSi ganaxorciela Tavis megobrebTan erTad Seqmnil iatakqveSeTis damoukidebel TeatrSi. ”baladinaSi” dominirebad vizualur saxes warmoadgenda nimfa hoplana, rac kantorma scenografiulad gamoxata - ertikaluri, vercxlisferi metalis formis moxrili konfiguraciiT. ”mrisxane da gulgrili, civi, rogorc saflavis qandakeba” - werda kantori speqtaklis Tavis

partituraSi -“erTdroulad SeiZleba, aRZras Soreuli asociaciebi adamianis saxesTan: zevidan Savi xvrelia - Tvalis foso, gverdidan TiTqosda raRac piris msgavsi”.[2]

kantori, rogorc mxatvari, mayurebels sTavazobda saxes, rogorc uZvelesi fetiSisa, Sesrulebuls bauhauzis suliskveTebiT. iatakidan Weramde daWimuli simis formis rkina avis momaswaveblad vibrirebda (Zgerda), scenis siRrmidan ki eqosaviT moismoda teqsti msaxiobi qalis mier, romelic kantoris TxovniT, Tavis frazebs warmoTqvamda rkinis taStSi. scenografiiT iyo gadawyvetili groteskuli epizodi nimfa hrapesTan arSiyisa: forma-fantomisgan gamoiyofoda 2 TeTri borbali, romlebic TavianTi moZraobebiT urTierT arSiys aCvenebdnen: daSoreba da daaxloeba. aseve gamoiyeneboda vercxlisferi niRbebi, rac anacvlebda piesis zogierT moqmed personaJs. sxva rolebi sruldeboda msaxiobebis mier gaxsnili wesiT, gmiris saxis

gareSe, magram niRbis ideas icavdnen imiT, rom Tavs yofdnen sxvadsxva formis TiTqosda CarCoebSi. 

ukve wlebis Semdg kantori pragmatulad amtkicebda sakuTar gagebas sagnis (obieqtis) personaluri rolis Sesaxeb scenaze, igi aRniSnavda, rom pirveli aseTi damokidebuleba misTvis Camoyalibda ”baladinaze” muSaobis dros.

”TeatrSi: (1944!)

sagani (nivTi-obieqti) aRaraa rekviziti

rac emsaxureboda msaxiobebs TamaSisTvis

ubralod: iyo

arseba,

msaxiobis msgavsi

iyo msaxiobi

sagani - msaxiobi.[3]

iseve rogorc ”baladinaSi” ”odisevsis dabrunebaze” muSaobisas kantorma Tavisi

muSaoba daiwyo scenografiuli metaforis ZiebiT, rac Tavisi plastikiT da formiT gamoxatavda raRac ganzogadebul kategoriebs iseT xarisxSi, rac maT speqtaklis vizualur personaJebad aqcevda. miTumetes, rom es namuSevari warmoadgenda jer kidev 1939 wels Seqmnili nawarmoebis gagrZelebas, im periods, rodesac jer kidev studenti iyo. tradiciuli italiuri tipis scena-yuTis maketi - miTologiuri kunZuli

atika warmodgenili iyo ganzogadebul kubistur konstruqtivistuli saxiT. amasve anviTarebda kantori axlac, miuxedavad imisa, rom amjerad speqtakli scenisTvis

ar iyo gankuTvnili, aramed megobrebis Cveulebriv binebSi saCveneblad okupirebuli krakovis sxvadasxva saxlebSi. misamarTebi mxolod Semsruleblebma da იatakqveSeTis damoukidebeli Teatris mier dapatiJebulma mayurebelma icoda. speqtaklze mosulebs saTamaSo sivrcis centrSi xvdebodaT monumenturi scenografiuli obieqti: monoliTuri, TiTqos qvis natexisgan gamoTlili, trapeciuli

formiT damuSavebuli. is SeiZleba aRqmuli yofiliyo rogorc klde, anda sakurTxeveli, anda postamenti ”odisevsis SvildisrisTvis” mZlavri rkalisTvis dasadgmelad.

ukve momdevno speqtaklSi, romelsac, konspiraciis mizniT, ukve sxva binaze TamaSobdnen, kantorma ukve uari Tqva am saxis damoukidebeli scenografiuli personaJis gamoyenebaze da saTamaSo moedani Seavso ”realuri elementebiT”, rogorc igi uwodebda maT (Cveulebrivi Sirmebi kulisebisTvis, gemis detalebi, kibeebi). miuxedavad imisa, rom yvela es elementi jer ar iyo ”praqtikuli sagnebi-obieqtebi”, aramed asrulebda kedlis, gemis da a.S. gamoxatvis pirobiT funqcias.

ukve mogvianebiT 1980 wels Tavis statiaSi am ”realur elementebs” moixseniebda rogorc Sualedur etaps mis SemoqmedebaSi e.w. SeTxzul iluzorul samyarodan - moqmedebis adgilis realur garemomde, msaxiobis da mayureblis erTian Teatralur sivrcemde (environment). swored aseTi xasiaTi SeiZina oTaxis sivrcem binaSi grabovskis quCaze, sadac TamaSobdnen ”odisevsis” variants. kantoris mogonebebis Tanaxmad aq dawyebulma eqsperimentebma gansazRvruli roli Seasrula 60-iani da 80-iani wlebis Semoqmedebis da mxatvris Teatris CamoyalibebaSi. granovskis  ქuCaze gaxsnisas iyo bevri skami: Cveulebrivi, samzareulosi, saofise-samuSao,... mogvianebiT amas uwodeben ”umdablesi xarisxis sagan-obieqts” kantori jer kidev 1944 wels wers eses ”skami”, sadac dasmuli iyo problema xelovnebaSi: sagnebis-obieqtebis CarTva, rasac pirdapir viRebT xolme cxovrebidan. ... da amiT xazi gausva Tavis siaxloves

dadaistebTan, kantori acxadebda kidevac: ” TeatrSi am sabralo skamma Seasrula ”revoluciuri” roli. falsificirebuli antikurobis, koloniebis, kapitoliumis, egeosis zRvis talRebisa... efeqturi magram pirobiTi iluziis nacvlad ... - samzareulos skami”. miTumetes rom am skamebze isxdnen rogorc msaxiobebi aseve mayurebeli”[4].

Tavisuflad SeiZleba visaubroT, imaze, Tu rogor iqca skami (skamebi ara rogorc avejis nawili aramed obieqti) mogvianebiT msoflio saTeatro sivrceSi marginalur niSan-simbolod, romelsac verc qarTulma Teatrma aura gverdi da igi araerTi reJisoris saetapo speqtaklSi gaTamaSda (m. TumaniSvili, r. sturua, T. CxeiZe, S. gawerilia da sxva). es sivrce tipiuri iyo sinamdvilisTvis, romelSiac im dros cxovrobda mayurebeli. msaxiobebi, rac speqtaklisTvisac iqceoda realur sivrced. SiSveli kedlebi natyviarebiT da Wurvebis kvaliT. Camocvenili gaji. nagvis grovebi. Camocvenili aguris grovebi. mtvriTa da namsxvrevebiT dafaruli yuTebi (masze Tavsdeboda mayureblis nawili). oTaxis im naxevarSi, rac iyo gankuTvnili

msaxiobebisTvis - garemos realobidan aRebuli nivTebi maTi funqcionirebis aucileblobidan gamomdinare principiT siuJetis warmosaCenad: dampali yviTeli

ficrebi (daRupuli ”gemis” ”genbanis”aRsaniSnavad), kuTxeSi talaxSi amosvrili urmis bormali; Weridan Camokidebuli futuro ficari masze mimagrebuli naTuriT rac

sinaTlis erTaderT wyaros warmoadgenda ( naTuras rogorc sinaTlis erTaderT wyaros mogvianebiT grotovskisTanac SevxvdebiT, rogorc mis TeoriaSi aseve mis cnobil speqtaklSi ”udreki ufliswuli”) - dazianebuli refleqtoriT; sivrcis gamyofi trosi, masze damagrebuli quCis reproduqtori (romelic rogorc irkveva Teatrma Rame Camoxsna parkis erTerTi svetidan), rac gamoscemda yefis msgavs bgerebs germanuli mTavarsardlobis sxvadasxva informaciebis da brZanebebis saxiT. da mxolod erTi butaforiuli zarbaznis lula, romelic scenis centrSi iyo da garemoebidan gamomdinare iZulebiTi iyo da ara kantoris CanafiqriT. aseTi naxevrad dangreuli oTaxis sivrce okupirebul poloneTSi aTasobiT iyo, sadac (warmodgenaSi) dabruneba uxdeboda odisevss, jariskaci daglejili farajiT da Tavze Camofxatuli CafxutiT. igi frontidan brundeboda. karebSi Cndeboda da Semodioda germanuli samxedro marSis TanxlebiT, Camojdeboda xolme zarbaznis lulaze zurgiT mayureblisken, aseT pozaSi iyineboda da xangrzlivi pauzis Semdeg nelnela motrialdeboda, dgeboda da Tavisi teqstis pirvel frazas ambobda: ” odisevsi dabrunda troadan”[5]

ase iwyeboda piesis siuJeturi ambavi, dramaturgiis fiqciis sferodan gadatanili (rasac kantoris mxridan warmoadgens ”im qveyniur” sikvdilis teritorias) realur

samyaroSi, msaxiobebisTvis da mayureblisTvis sinamdvileSi - Teatraluri garemos atmosferoSi. swored es warmodgena SiZleba miviCnioT kantoris koncefciis da es-

Tetikis - mxatvris Teatris dasawyisad, sadac mTavari dasayrdeni  iyo plastikuri avangardi da ara Tavad procesebi scenografiaSi. envairomenti gaxda mxolod pirveli forma ”plastikuri avangardisa”, rac kantorma ganaxorciela Tavis TeatrSi. pirvel eqsperimentad am mimarTulebiT SeiZleba CaiTvalos mis mier 1963 wels ”antigamofenis” sivrcis gadawyveta dros, saxelad ”popularuli eqspozicia”).

mTavari ki isaa rom Tetralur envairomentTan kantoris dakavSireba ganpirobebuli iyo Tavad kantoris ZiebaTa logikiT. is iyo omis realobis Sedegi, uaris Tqma nebismier iluzorulobazeda mimarTva mxolod umdablesi rangis namdvil realobaze, rogorc misi speqtaklebis moqmedebis adgilze. sxvagvarad rom vTqvaT, kantorma 1944 wels ”odisevsis dabrunebaze” muSaobisas aRmoaCina is, ramac mogvianebiT ganapiroba

kriko-2-is poetika: ”namdvili cxovreba SeiZleba iyos xelovnebis masala, imitaciis

proceduris, reproducirebis anda interpretaciis gareSe”[6].

Tavis eseSi - ”umdablesi rangis realoba” kantorma aCvena Tu rogor xorcieldeboda

Tavis konkretul speqtaklebSi (”odisevsis dabrunebidan” ”mkvdar klasamde”) es principi:

”arabunebrivad mniSvnelovani SeniSvna”. masSi iyo naTqvami:

”yvela es personaJi, sagnebi, umdablesi rangis

situaciebi ar warmoadgenen programuli cinizmis

gamoxatvas da manifestaciebs. scenur realizaciaSi maT

icavs am iafi ideisgan poezia da lirizmi. umdablesi

realobis am fenaSi ixsneba cxovrebis arsi, Tavisufali

stilizaciisgan da moCvenebiTobisgan, tyuili

paTosisgan da akademiuri silamazisgan”.[7]

kiTxvaze, Tu sad SeiZleba yofiliyo gaTamaSebuli ”odisevsis dabruneba”, kantori asaxelebda rkinigzis sadgurs: msaxiobebi da mayurebeli elodeba matareblis

mosvlas, xvdebian omidan dabrunebul jariskacebs, romelTa Sorisacaa odisevsic. safosto ganyofileba: kidev erTi molodinis bunebrivi situacia, oRond amjerad ukve

ara Tavad personaJis aramed axali ambisa masze an misgan.

samrecxao: mxatvrisTvis es adgilia, sadac sarecxis recxvas ganwmendis ritualis mniSvneloba aqvs, antikuri kaTarzisis msgavsi, ubralod dayvanili yofiT prozaulobamde, rac xdeboda orTqlSi, cxel wyalsa da sapnis qafSi, mrecxavTa lanZRva-ginebis qveS, romlebic drodadro yvirodnen sagazeTo statiebis saTaurebs bolo dros momxdari katastrofebis Sesaxeb, samxedro Setakebebze, qorwinebebze da dakrZalvebze. kantoris TeatrisTvis kidev erTi Sesaferisi SesaZlebeli realuri adgili iyo - kafe: oficiantebi emsaxurebian magidebTan msxdom mayurebels, msaxiobebi ki asrulebdnen TavianT aqciebs. da bolos, realur adgilad kantoris speqtaklebis CvenebebisTvis 60-ian wlebSi krakovSi gaxda kSiStoforis galerea - dabalWeriani TaRovani, aguriT naSeni sardafi (miwisqveSeTi).

ლევან ხეთაგური //წიგნიდან ტადეუშ კანტორი, სათეატრო მემკვიდრეობა, თბილისი 2015

---

[1] T. Kantor: “moja idea teatru,w programie do przedstawienia sztuki E. Ionesco

“Nosorozec” //Jan Klossowicz:Kantor. Teatr.Warszawa 1991, გვ. 26

[2] T. Kantor: “moja idea teatru,w programie do przedstawienia

sztuki E. Ionesco “Nosorozec”.//Jan Klossowicz:Kantor. Teatr.

Warszawa 1991, გვ. 116

[3] T. Kantor: Rewindykacje. Przedmiot 1944. Maszynopis. გვ. 31-32

[4] T. Kantor: Miesjse teatralne.// Tadeusz Kantor

Wielopone, Wielopone. Krakow Wroclaw 1984. გვ. 112

[5] kantoris speqtaklebis da epizodebis Txroba

xorcieldeba- viqtor beriozkinis wignis

”polonuri mxatvris Teatris” mixedviT, 2004

da krikotekis video masalis gamoyenebiT

[6] T. Kantor: Miesjse teatralne.// Tadeusz Kantor Wielopone, Wielopone. Krakow Wroclaw

1984. გვ. 130

[7] es da sxva teqtsebi xelnaweris saxiT daculia krikotekaSi, krakovi, poloneTi